Ichki kasallikiar

4 .2 0 . Siydikni Nechiporenko usuli bo‘yicha tekshirish
Siydikni q u n t bilan gigiyenik tozalashdan s o ‘ng, istalgan vaqtda 
yig‘ish m u m k in . Biroq laboratoriyaga ertalabki siydikni yetkazgan 
m a ’qul. Siydik unsurlari hisoblash kam erasida sanaladi. U larning 
m iqdori 1 ml.ga taqsim lanadi. 1 ml siydikda leykotsitlar m iqdori 
400 gacha, eritrotsitlar m iqdori 1000 tag a c h a topiladi.
4 .2 1 . Siydikni Addis-Kakovskiy usuli bo6yicha tekshirish
Siydikni olishdan a w a l tashqi jinsiy a ’zolar yaxshilab yuvilishi 
lozim. Oldin shisha bankaga konservant—bir necha timol kristallchasi 
yoki 2 kristallga form aldegid yoki 0,5 ml xloroform solinadi. Bu 
usul b o ‘yicha siydikni 10 soat ichida yig‘ish lozim. Soat 22 da 
b e m o r d a n qovuqni b o ‘shatish va t u n d a siymaslik s o ‘raladi. Ertalab 
soat 8 d a ertalabki siydikning h a m m a si laboratoriyadan olingan 
maxsus idishga yig‘iladi. Idishga b e m o rn in g familiyasi, ismi, yoshi, 
b o ‘lim va palata raqa m i, tekshirishning m aqsadi, ham sh ira n in g
familiyasi va sana yozilgan yorliq yopishtiriladi.
80

---

4.22. Balg‘amni tekshirish
Balg‘a m nafas organlaridan chiqadigan patologik ajralmadir. 
Balg‘a m paydo b o lis h in in g o ‘zi ham isha kasallik borligidan dalolat 
beradi. Balg‘a m n in g m iqdorini va xossalarini a niqlashning katta 
diagnostik a h a m iy ati bor. Balg‘a m n in g m iqdori tu rlic h a o ‘tkir 
b ro n x itd a yoki o ‘pka y a llig la n ish i boshlan a y o tg an d a bir necha 
tu p u r i m b o ‘lsa, o ‘pkadagi yallig‘lanish ja r a y o n la r id a (abssess, 
g angrena, bronxoektazlar) sutkasiga 1—2 l.gacha boradi. O datda, 
balg‘a m n in g hidi b o ‘lm aydi, o ‘pkada yiringli jarayon r o ‘y bersa, 
balg‘a m sassiq yoki q o ‘lansa hidli b o ‘ladi. Balg‘a m n in g quyuq- 
suyuqligi, rangi uning tarkibiga bog‘liq. Shilimshiqli, seroz, yiringli, 
shilim shiq-yiringli, seroz-yiringli va q o n aralash b a lg ‘a m farq 
q i l i n a d i . O bp k a y a llig M a n ish i, b r o n x ia l a s t m a , b r o n x i t n i n g
boshlanish davrida rangsiz, tiniq yopishqoq shilimshiqli balglam
ajraladi. O 'p k a g a shish kelganda ajraladigan balg‘a m suyuq, seroz, 
tiniq va ko ‘pikli boMadi. 0 ‘pka d a yiringli jarayonlar b o ‘lsa, k o ‘kim- 
tir yiringli, y u rak va o ‘pka n in g turli kasalliklarida q o n aralash 
balg‘a m ajraladi.
Balg‘a m d a q o n n in g hujayra elem entlari, o ‘sm a hujayralari, eng 
s o d d a jo n iv o r la r , e x in o k o k k , askarida lichinkalari va o ‘sim lik 
p a r a z i t l a r i ( z a m b u r u g ‘l a r ) , b a k t e r i y a l a r
b o 4 i s h i m u m k i n .
Bakteriyani tekshirish natijalariga qarab kasallik (xususan, nafas 
y o ‘llari kasalliklari) aniqlanadi. Shilimshiq balg‘a m rangsiz, tiniq, 
y o p ish q o q . B o s h la n a y o tg a n b r o n x itd a , o ‘p k a yallig‘l a n g a n d a , 
bronxial astm ada paydo b o ‘ladi.
Seroz balg‘a m suyuq, tiniq, ko bpiksim on. Yurak astm asida va 
o ‘pka shishida qon bilan pushti rangga b o ‘yalishi m u m k in . Yiringli 
b a lg ‘a m n i n g q u y u q - s u y u q lig i q a y m o q s i m o n - k o ‘k i m t ir rangli. 
0 ‘pkadagi yiringlagan jo y bronx b o ‘shlig‘iga teshib o ‘tganda paydo 
b o ‘ladi. Shilimshiq-yiringli balg‘a m bronxlar va k o ‘p in c h a o ‘pkada 
yallig‘lanish jarayonlari u c h u n xosdir.
S e r o z -y irin g li b a lg ‘a m t in d i r i b q o ‘y ilg a n d a u c h q a tla m g a
b o ‘linadi. Ustki qatlam i—ko ‘piksimon, aksari shilimshiq aralashgan, 
o ‘rta q a tla m i—seroz-suyuq, o c h kulrang, pastki q a tla m i—yiringli 
k o ‘k im tir-s a riq rangli, u n d a o ‘pka t o ‘q im a s in in g p a rc h a la n is h
zarrachalari va yiring b o ‘lakchalari b o ‘ladi.
Q o n aralash balg‘a m unga tushgan q o n m iqdoriga va sifatiga 
k o ‘ra turlichadir. Ba’zan bu o ‘pka va nafas yoMlaridagina emas, balki 
og ‘iz b o ‘shlig‘i va q o ‘shni organlardan ha m ajralib chiqishi m um kin
81

---

b o ‘lgan deyarli toza qondir. Balg‘a m d a q o n ipir-ipirlar yoki o ‘pka 
silida, o ‘pka o ‘sm alarida bronxoektazlarda b u t u n - b u t u n ivindilar 
k o ‘rinishida b o i a d i . 0 ‘pka n in g krupoz y a llig la n ish id a o ‘zgargan 
q o n aralashganida balg‘a m zangsim on rangga kiradi.
P ushti rang balg‘a m b a ’z an o ‘pka o ‘s m a la rin in g p a rc h a la -
n is h id a n p a y d o b o i a d i . CPpka abssessida y e m irilay o tg a n q o n
aralashib ketishidan yiringli jigarrang balg‘a m ajraladi.
Balg‘a m d a oddiy ko ‘z bilan k o ‘rib b o lm a y d ig a n j u d a k o ‘p turli- 
t u m a n unsurlar b o l i s h i m u m k in : 1) hujayra elem entlari, j u m -
ladan, oq va qizil qon tanachalari, o ‘sm a hujayralari, elastik tolalari 
va boshqa tuzilm alar; 2) oddiy m ikroblar; 3) hayvon (exinokokk, 
askaridalarning lichinkalari), o ‘sim liklarning parazitlari; 4) turli 
bakteriyalar.
B alg‘am n i m ikroskopda tekshirish.
Balgla m yupqa qavat qilib 
solingan Petri idishidan kichkina yiring parchasi topiladi. U qizdi- 
rilgan igna yoki pinset bilan buyum oynasiga olinib, yopuvchi oyna 
bilan asta bosib berkitiladi. O lingan preparat m ikroskop ostida 
k o ‘riladi. Preparatning asosiy massasi b o i g a n shilliqdan tashqari, 
u n d a leykotsitlar h a m topiladi. Yiringli balgba m d a leykotsitlar 
miqdori juda ko‘pdir. Bronxial astma xuruji vaqtida ajralgan balg‘amda 
eozinofillar ko ‘p m iq d o rd a b o i a d i .
Q on aralash balg‘am da eritrotsitlar topiladi. Preparatda ko‘pincha 
o g l z b o ‘shlig‘i shilliq pardasidan yoki yuqori nafas y o l la r id a n
ajralgan epitelial hujayralarni h am topadilar, b u n d a yapaloq epiteliy 
o g l z b o ‘shlig1, to m o q va h a lqum dan, silindrik va lipillovchi epiteliy 
esa burun va chuqurroq joylashgan nafas yollaridan borib, aralashgan 
b o i a d i .
Balgba m d a elastik to la la r o ‘p k a t o ‘qim a si p a r c h a la n g a n d a
uchraydi, m asalan, g angrena, abssess, silda. Ularni m ikroskop 
ostida oddiy s u rtm ad a k o lrish m u m k in . O bpkada yangi o ‘sm alar 
hosil b o lg a n d a balglam da b a ’zan o ‘sma hujayralarini topish mumkin. 
Yog‘ kislotalari, kristallari ignasim on shaklda, ular k o ‘p in ch a t o ‘p- 
langan, b a ’za n alohida joylashgan b o i a d i . U lar o ‘pka abssessi va 
gangrenasida k o ‘p m iq d o rd a uchraydi. S h a rk o -L e y d e n kristallari 
bronxial a stm a d a topiladi. U lar rangsiz, yaltiroq, c h o ‘ziq rom b 
shaklidagi uchli kristallar k o ‘rinishiga egadir.
Balg‘a m n i bakte rio lo g ik tek s h iris h d a u n d a o ‘p k a n in g turli 
kasalliklarini keltirib chiqaruvchilarini topish m u m k in . CPpka silini 
aniqlashda balg‘a m d a sil mikobakteriyalarini topish katta ahamiyatga 
ega. Buning u c h u n balg‘am dagi yiring parchasini pinset yoki igna
82

---

bilan olish va uni buyum oynasiga q o ‘yish kerak. S h u n d a n s o ‘ng 
ikkinchi buyum oynasi bilan uni ezish va ikkala oynaning bir-biriga 
qaragan yuzasi orasida surkash zarur. S h u n d a y qilib, balg‘amli 
ikkita yupqa s u rtm a hosil b o i a d i . O lingan s u rtm ala r havoda yoki 
spirtovka alangasida quritiladi. B unda alanga o y n a n in g s u rtm a
tegm agan to m o n in i qizitishi kerak. S h u n d a n s o kng surtm a fiksatsiya 
qilinadi, b uning u c h u n o y n a n in g surtm ali to m o n in i yuqoriga qilib 
turib spirtovka alangasi ustidan 3—4 m arta sekin o lk a z ila d i.
Fiksatsiya qilingan surtma b o lyaladi. Shu maqsadda surtma ustiga 
o yna kattaligiga teng b o i g a n filtr qog'ozi qo'yilib, unga suyul- 
tirilm agan karbol fuksini q o ‘yiladi. Filtr q o g ‘ozi b o ‘yoqning bir 
xilda tarqalishi va uning quyqasi surtm ani iflos qilmasligi u c h u n
zarur. S o ‘ng surtm ali o yna pinset bilan spirtovka alangasi ustida 
b u g 1 hosil b o l g u n c h a ushlab turiladi. Bunda balg'am dagi barcha 
b ak te riy a lar, shu j u m l a d a n , sil bakteriyalari h a m qizil rangga 
b o ‘yaladi. S h u n d a n s o kng s u rtm an i o q a r suv bilan yuvib, 1—2 
m inutga 25 % li xlorid yoki sulfat kislotali stakanga solib q o ‘yiladi. 
Bu vaqt ichida to ‘q b o ‘yalgan surtma och pushti rangga kiradi. Kislota 
t a ’sirida sil mikobakteriyasidan tashqari, barcha balg‘a m elementlari 
rangsizlanib qoladi. Endi surtm ani q o ‘s h im c h a ravishda 0,1 % li 
m etilen sinkasining suvli eritmasi bilan b o 'y a b , yana suv bilan 
yuviladi va quritiladi. Bo‘yalgan preparatni im m ersion sistemali 
m ikroskop ostida ko'riladi. U n d a sil m ikobakteriyalari qizil rangga 
b o ‘yalgan b o i i b , b a lg 'a m n in g b o s h q a k o 'k rangga b o ‘yalgan 
elem entlari orasida yaxshi k o ‘rinib turadi. Ba’zan balg‘a m d a sil 
m ikobakteriyalarining kam uchrashini hisobga olib, s u rtm an i bir 
n e c h a k o ‘rish m ay d o n id a qarash kerak.