Ибтидоий жамиятда дехқончилик турли касб-хунарлар пайдо бўлиши

Абу Наср Форобий устоз ўқитувчига шундай талаб қўяди:
«Устоз шогирдларига катта зулм ҳам хаддан ташқари кўнгилчанглик ҳам қилмаслик лозим».
Чунки ортиқча зулм шогирдда устозга нисбатан нафрат уйғотади-ю, устоз жуда ҳам юмшоқ бўлса шогирд уни менсимай қўяди ва у берадиган билимдан совиб ҳам колади.
У ўқувчига болаларнинг феъл атворига қараб тарбия жараёнида «қаттиқ» ёки «юмшоқ» усуллардан фойдаланишни маслаҳат беради. Унинг фикрича:

1. 
   Тарбияланувчилар ўқиш-ўрганишга мойиллик билдирсалар, уларга таълим тарбия жараёнида юмшоқ усул қўлланилади.
   
2. 
   Тарбияланувчилар ўзбошимча итоатсиз бўлсалар, каттиқ усул (мажбурлов) қўлланилади.
   

Буюк аллома Ибн Сино болага билим бериш ўқитувчининг маъсулиятли бурча эканлигини таъкидлайди. Унинг фикрича болалар билан муомалада босиқ ва жиддий бўлиш, берилаётган билимнинг болалар қандай ўзлаштириб олаётганига эотибор бериш кабилар муҳимдир.
Ибн Сино ҳақиқий олим бўлганлиги сабабли тилга доир кўпгина асарларни юзага келтирди. Абу Али Ибн Сино фаннинг қайси бир сохасига қўл урмасин, унга фалсафий тус берди. Унинг шоир ва адиб сифатида ёзган асарлари ҳам ўзининг фалсафий жихатдан чуқур ғоялари асосида суғорилганлиги билан кўзга ташланиб туради.
Абу Али ибн Синонинг ижодий фаолияти жуда ҳилма-хил ва рангбарангдир. Унинг асарларида фалсафа, тарих филология, этика, педагогика, психология, шеорият, табобат, терапия, хирургия, диагностика, гигиена ва табиатшунослик фанларнинг ҳар қайсисига доир мустақил фикрлар ва хулосалар бор. Ибн Сино буюк олим. У инсон ақлининг ҳар томонлама ривожланишига табиат сирлари ва хақиқатни билиш мумкинлигига қаттиқ ишонган. Исботлаб мисоллар келтирган. У ўзининг илм-фан соҳасидаги катта фазилатлари билан жаъон маорифати ва маданиятининг намоёндаси сифатида танилди.
Ибн Синонинг таълим ва тарбия соҳаларидаги бой мерос ўз даврида жаъолатга қарши курашда жуда катта прогрессив ахамиятга эга бўлди. Улу зотнинг талай асарларидаги ғояларини олимларимиз, педагогларимиз хамон ўрганмоқдалар, амалий ъаётга тадбиқ этмоқдалар.
Буюк аллома Ибн Сино болага билим бериш ўқитувчининг маъсулиятли бурча эканлигини таъкидлайди. Унинг фикрича болалар билан муомалада босиқ ва жиддий бўлиш, берилаётган билимнинг болалар қандай ўзлаштириб олаётганига эотибор бериш кабилар мухимдир.
Ибн Сино ҳақиқий олим бўлганлиги сабабли тилга доир кўпгина асарларни юзага келтирди. Абу Али Ибн Сино фаннинг қайси бир соҳасига қўл урмасин, унга фалсафий тус берди. Унинг шоир ва адиб сифатида ёзган асарлари ҳам ўзининг фалсафий жиҳатдан чуқур ғоялари асосида суьорилганлиги билан кўзга ташланиб туради.
Муаллим – устозга нисбатан хурматда бўлишининг ифодаси шуки, шогирд муаллимдан олдин юрмаслик унинг ўрнига бориб ўтирмалик лозим. Машьулотлар давомида ўқувчилар муаллимдан узоқ бўлмасинлар, улар ораси ўқ-ёй оралиғида бўлсин, мана шунда илмга интилувчиларни ўз устозларига хурмати маолум бўлади.
Соҳибқирон Амир Темур ҳам ўз ҳукумронлиги даврида илм ахллари, муаллимларга хурмат билан қарайди. Кишиларга мансаб беришда ҳам уларнинг илмларини хисобга олади. Жамиятнинг ривожида уларнинг ўрни муъим деб билади. Кўплаб мадрасалар очади, уларга муаллим ва муддарислар тайин этади. Ўзининг устозларини ҳам жуда қадралайди.
Алишер Навоий ўзбек халкининг улкан шоири ва мутафаккири, улуь олим ва давлат арбоби, жахон адабиётининг сиймоларидан бири. Шоир бутун хаёти ва фаолиятида инсоннинг бахт-саодати учун курашган. Навоий ўзининг ҳамма асарларида инсоннинг ер юзидаги ҳақиқий инсон деган номини юқори даражага қўяди, инсон ҳуқуқи билан яшашни, инсон шахсининг озодлигини ёқлайди.