I umumiy qism

2.4.3. Plazma yoyi yordamida kukunli va simli materiallarni qoplash tahlili. 

         Hozirda    xaydov    traktorlarining    yurish    qismidagi    tutib    turish    katoklari,  

turli  o’qlari  va  qishloq  xo’jalik  mashinalarining  ishchi qismlari  asosan po’lat-

45,40X,50G,60G  lardan    tayyorlanadi.  Qayta  tiklash  jarayonida    turli    qattiq  

qotishmalarning  kukunlaridan  hamda  legirlangan po’lat simlardan va lentalardan 

foydalanib kelinmoqda.  

       Ushbu  texnika  detallarini  plazma  yoyi  yordamida  qayta  tiklashda,  eyilish    

mustaxkamligiga,  qoplama  materialning  qalinligi  va  sifatiga   

asoslanib kukun va sim qoplama materiallari qo’llaniladi.  

        Kombinatsiyalashgan  plazma  yoyi  yordamida  qoplashda  koplangan  metall 

sifati  va  xossalariga  ta`sir  ko’rsatadigan  asosiy  faktorlaridan  bir  bu  ximoya 

muxitini to’g`ri tanlashdir.  

       Plazma  oqimini  ishlatish  bilan  qayta  tiklanayotgan  yuzalarga materiallarni  

qoplashda    materiallarda    kechadigan    o’zgarishlarni    xar  tomonlama    o’rganish  

maqsadida,    hamda    qiyosiy    baholash    ko’rsatkichlarini  olish  uchun, 

kombinatsiyalashgan qoplashda simli qoplama material sifatida  

---

 

Np    -30XGSA    va    Sv-08G2S    markadagi    simlar    ishlatilgan.    Bularga    mos 

ravishda    ishchi    gaz    sifatida    argon,        karbonat    angidrid    va    azot    gazlari 

ishlatilgan.    Kukunli    material    tarkibini    tanlashda    quyidagi    asosiy  talablarga  

amal  qilish  kerak:   

a)  qoplangan  qatlamni  qo’shimcha  legirlash;      

b)  kukunli  materialni  uzatish  uchun  aktiv  ximoyalovchi  gazlarni  qo’llashda  

tarkibga    ko’p  miqdorda  oksidsizlantiruvchi  elementlarni  (kremniy, alyuminiy. 

marganets va boshqalar) qo’shish.  

       Kombinatsiyalashgan qoplash uchun kukunli qoplama material sifatida asosini  

temir  tashkil  etuvchi  (sormayt-1,  US-25  va  FBX-6-2)  va  nikel asosli  (PG-

XN80SR3)    kukunli    qattiq    qotishmalar    qo’llanilgan.    Lekin,  ayrim    holatlarda  

ijobiy    natijalarga    erishilmaganligi    uchun    ijobiy  natijaga    erishish    maqsadida  

ularning  tarkibiga  alyuminiy  va  kremniy kukunlari  qo’shilgan. 

       Bu  moddalarning  kukunlarini  qo’shilish  sabablari quyidagilardan iborat:  

       1.  Kombinatsiyalashgan  qoplashda  gaz  kukunli  oqim  tarkibi  juda  katta 

axamiyat    kasb    etadi.    Agar    qoplashda    kukunli    materialni    tashuvchi    hamda 

ximoyalovchi  muhit  vazifasini  argon  bajarsa,  yuqori  sifatli  qatlam  xosil  bo’ladi. 

Ammo amaliyot ta`mirlash ishlari uchun inert gazlarni qo’llanilishi  

xar doim ham iqtisodiy tomondan maqsadga muofiq emas.  

       2.  Argon  gazini  azot  va  karbonat  angidrid  gazlariga  almashtirish bo’yicha 

qilingan tadqiqotlar yaxshi natija bermadi. Suyultirilgan metall  

bilan aktiv gazlarning o’zaro ta`siri suyuq vannani qaynashiga va par xosil  

bo’lishiga hamda koplama materialni ko’p miqdorda chachrashiga olib keldi.  

      3.    Bunday    nuqsonlarni    yo’qotish    uchun    kombinatsiyalashgan    ximoyani 

ya`ni    ximoyalovchi    gaz    bilan    kukunli    qattiq    qotishmaga    aktiv 

oksidsizlantiruvchi    moddalar(kremniy,    alyuminiy.    marganets    va    boshqalar) 

qo’shish  zarur.  YUqoridagilardan    kelib    chiqib    quyidagi    tarkibdagi  

kompozitsiyalar: yordamida  kombinatsiyalashgan  qoplash  qo’llanildi  va  ijobiy  

natijalarga erishildi.(jadval 2.9.) 

---

 

 

 

 

  

 

  

Jadval 2.9. 

 

 

            Plazma    yoyi    yordamida    detallarni    turiga    qarab    turib    qoplashda  

quyidagi  tavsiyalar  berish  mumkin.  Traktor  va  avtomobillarning  tirsakli  vallarini 

sormayt 80% va PG-XN80SR4 20% kukunlari aralashmasi bilan  

foydalanish  mumkin.  Ushbu  moshinalarning  va  boshqa  turdagi texnikalarning 

o’qlarini,  vallarni  ta`mirlash  va  puxtalash  uchun  quyidagi  kukun  aralashmasini 

(sormayt  77%  +  PG-XN80SR4  20%  +  Alyuminiy  4%),  qo’llash  mumkin. 

Alyuminiy kukuni qo’shilishi natijasida uglerod va boshqa  

legirlovchi  moddalarning  kuyib  ketishi  sezilarli  darajada  kamayadi, g`ovaklarni  

paydo  bo’lishini  oldini  oladi  va  katlamni  yuqori  sifatini  

ta`minlab  beradi.   

Qoplangan materiallarning eyilishga chidamliligini qisqacha tavsifnomasi

---

 

       Alyuminiy    kukuni    qo’llanilganda    plazma    yoyi    yordamida    qoplash 

jarayonini  ximoya  gazlarisiz  amalga  oshirishni  imkoni  yaratiladi  va    detallarni 

tiklash uchun bo’lgan sarflarni ancha kamaytiradi.  

     Ta`minlovchi (ximoya) gazi sifatida uglerod angidridi SO2 gazini xam ishlatish  

mumkin.    Bu    xollarda    alyuminiy    kukunini    o’rniga    ferrosilitsiy  kukuni 

ko’shiladi  3-6%.  Turli  detallarni  yuzalarini  plazma  yoyi  yordamida  qoplash  va 

purkash jarayonini  iqtisodiy  tamonlarini  ancha  kamaytirish  maqsadida  qoplash 

materialining  quyidagi  optimal  tarkibdan  tuzilgan  –  sim  Np-30XGSA (72%) 

va kukun  Sormayt-1 (28 %). foydalanish mumkin:  Qoplama metalning  qattiqligi  

NRS-55 gacha bo’ladi.