2. To`ldiruvchi ergashgan gaplar bosh gapga that bog`lovchisiz qo`shilishi mumkin.
Masalan: the knew he was not safe yet.
U hali bexavotir ekanligini o`zi bilardi.
I think I have made a mistake in my dictation.
O`ylashimcha, men dektantimda xatoga yo`l qo`ydim.
8. Aniqlovchi ergashgan gaplar. Attributive Clouses. 1. Aniqlovchi ergashgan gaplar deb shunday ergashgan gaplarga aytiladiki, ular ergashgan qo`shma gap tarkibidagi at bilan, ba`zi hollarda esa olmosh bilan ifodalangan biror bo`lagini aniqlab berishga xizmat qiladi. Aniqlovchi ergashgan gaplar which? Yoki what? So`roqlariga javob beradi va qo`shma gapdagi bosh gapga bog`lovchisiz, ba`zi holarda esa qiyosiy olmosh yoki ravish yordamida bog`lanadi.1 I think I have made a mistake in my dictation, o`ylashimcha, men diktantda xatoga yo`l qo`ydim.
Aniqlovchi ergash gaplar.
Attributive Clauses.
1. aniqlovchi ergash gaplar deb shunday ergashgan gaplarga aytiladiki, ular ergashgan qo`shma gap tarkibidagi ot bilan, ba`zi hollarda esa olmosh bilan ifodalangan biror bo`lagini aniqlab berishga xizmat qiladi. Aniqlovchi ergashgan gaplar which? Yoki what? So`roqlariga javob beradi va qo`shma gapdagi bosh gapga bog`lovchisiz, ba`zi hollarda esa qiyosiy olmosh yoki ravish yordamida bog`lanadi: who, whom, whose, which, that, when, where, why.
Nisbiylik olmoshlari whom, whose va which gapda old ko`makchilar bilan ham ishlatilishi mumkin. Aniqlovchi ergashgan gaplar ikki turga bo`linadi:
a) tasvirlovchi – aniqlovchi ergashgan gaplar Pescriptive Clauses.
b) chegaralovchi – aniqlovchi ergashgan qo`shma gaplar – Limiting Clauses.
a) tasvirlovchi – aniqlovchi ergashgan gaplar nisbatan mustaqillikka ega bo`lib, ular aniqlanishi so`zning ma`nosini chegaralamaydi, balki davom ettiradi, bosh gapda boshlangan ushbu fikrni rivojlantiradi. Odatda, ular ohang yordamida mutonosiblantiriladi.
Masalan: the returned the copies to Gradman, who took them without looking up. U Gradtanga nusxalarni berdi, u esa qaytarib olayotib ularga nazar ham tashlamadi.
Tasvirlovchi – aniqlovchi ergashgan gaplar alohida gaplarga ajratilishi yoki bosh gapning mazmuniga umuman putur yetkazmagan holda qoldirilishi ham mumkin. Bunday ergashgan gaplar ko`pincha vergul yordamida bosh gapdan
Masalan: Mendeleyev`s periodic Jable of chemical elements, which was created in the second half of the 19 th century, has opened a new era not only in chemistry but also in other branches of science. Mendeleyevning XIX asrning ikkinchi yarmida yaratilgan ximiyaviy elementlar davriy jadvali ,nafaqat kimyo sohasida, balki fanning boshqa sohalarida yangi davrni boshlab berdi.
Bu gapdagi tasvirlovchi – aniqlovchi ergashgan qo`shma gap “which was createdin the second half of the 19th century” alohida gap bo`lib ajralib chiqishi ham mumkin. “It was created in the second half of the 19th century”. Yoki shu gap qo`shma gap tarkibidan butunlay tushirib qoldirilishi ham mimkin. Bu holatlarda bosh gap mazmuni zarracha o`zgarmaydi. Yoki mana bu misolni olib ko`raylik.
The doctrine of conditioned and unconditioned reflexes was created by Pavlov, who devoted his whole life to the cause of sciense. Butun umrini fan ravnaqi uchun bag`ishlagan Pavlov shartli va shartsiz reflekslar haqidagi talimotni yaratdi. Bu ergashgan qo`shma gapda tasvirlovchi – aniqlovchi ergashgan gap: who devoted his whole life to the cause of science gapning oxirida kelgan. Bu: the devoted his whole life to the cause of science shakliga alohida gap bo`lib, yoki qo`shma gap tarkibidan tushirib qolishi mumkin. Bu erda bosh gapning ma`nosini shunchaki to`ldirib turganini hisobga olsak har ikkala holda ham bosh gap mazmuniga zarar etmaydi.
Eslatma: tasvirlovch-aniqlovchi ergashgan gaplarda nisbiylik olmoshi that butunlay qollanilmaydi va nisbiylik olmoshlari tushirib qoldirilmaydi.
b) Chegaralovchi-aniqlovchi ergashgap gaplar aniqlanishi ot bilan chambarchas bog`langan bo`lib, uning manosini ixchamlashtiradi, oydinlashtiradi, aniqlash bilan birga uning ma`nosini chegaralaydi .
Masalan: Don`t you hate people who have no character ?
Tabiati (xarakteri) yomon kishilardan siz nafratlanmaysizmi ?1 The woman he had known didn`t shake hands that way. Uning o`zi tanigan ayol uncha qo`l silkitmadi2. Chegaralovchi-aniqlovchi ergashgan gap o`zi tegishli bo`lgan gap bo`lagi bilan bog`liq bo`lib, uning gapda tushirib qoldirilishi bosh gap mazmuniga putur yetkazadi.
Chegaralovchi-anioqlovchi ergashgan gap gap bosh gap bilan vergul orqali ajratilmaydi. Masalan: In Tashkent I visited the house in which Gafur G`ulom was born.
Toshkentda men G`ofur G`ulom tug`ilgan uyni ziyorat qildim.
We know B. Show as a writer who criticized the vices of capitalist society. Biz B. Shawni kapitalistik jamiyat illatlarini tanqit qilgan yozuvchi sifatida bilamiz. Chegaralovchi-aniqlovchi ergashgan gaplar, tasvirlavchi-aniqlovchi ergash gaplardan farqliy o`laroq qo`shma gap tarkibiga bog`lovchilarsiz qo`shilishi mumkin.
Bog`lovchilarsiz birikish agar aniqlanishi so`z ergashgan gapdagi kesim- fe`l harakatini ifodalagan holatda amalga oshiriladi. Bunday gaplarda, ya`ni bog`lovchisiz birikishida aniqlanishga tegishli old ko`makchi fe`ldan keyin, ko`pincha esa ergashgan gap oxirida keladi. Masalan: he is the man we were talking about this morning – Bu biz ertalab gapirgan kishining o`zi.2 The hostel our students live in is situated at the Yniversity- Bizning talabalarimiz istiqomat qilayotgan yotoqxona Universitetda joylashgan.
