I tarbiyasi qiyin o`smirlar bilan ishlash faoliyatini stimullashtirish

2.1.-chizma. “O`quvchilar nimani xohlashayotgani haqida o`ylang!” qoidasiga ko`ra stimullashtirish modeli


Qoida: O`yinchoqlar dunyoni boshqaradi.
Napoleon shunday ta’kidlagan edi. SHu tariqa ish yuritib, u o`z soldatlarini turli xil unvonlar bilan taqdirlashda o`ta saxovatli edi. Aytishlaricha, Napoleon armiyasidagi barcha askarlarning ismini yoddan bilar ekan. Ofitserlar haqida gapirmasa ham bo`ladi. Bu o`rinda bir emas, ikkita “o`yinchoq” amaliyotda qo`llangan: biri - unvon bo`lsa, ikkinchisi – ismlarni yoddan bilish. Shunday qaraganda bu arzimas narsalar hech qanday ahamiyatga ega emasdek tuyuladi, ammo qanaqa samara berganini aytmaysizmi? “Kichkina insoniy zaifliklar” to`liq ekspluatatsiya qilinar edi: nazarga tushish, qadrlanish, bu shon-sharafni isbotlab turadigan nishonlarni taqish hammaga ham xush yoqadi. Buning ustiga agar armiya qo`mondoni sening ismingni bilsa va o`z isming bilan senga murojaat qilsa, ikki marotaba yoqimli.
“Odamlar bilan quriladigan munosabatlarda,- deb yozadi D.Karnegi,- shuni unutmangki, siz mantiqiy mushohada yuritadigan mavjudot bilan emas, balki hissiyotga berilgan, o`tmish sarqitlari bilan to`lgan, o`z xatti-xarakatlarida kibr va manmanlikka berilgan mavjudot bilan muloqotda bo`lasiz”. Pedagoglar aynan shunday kamchiliklardan yosh bolalar ham aziyat chekishlarini bilishlari kerak. Katta kishida odatga aylanib qolgan barcha salbi y xususiyatlar eng avval bolada shakllangan. SHuning uchun ham bolani qanday bo`lsa, shundayligicha qabul qiling, sarobning ketidan quvmang, o`zingiz istagan narsaga emas, haqiqiy mavjud narsaga tayaning. O`quvchi xulq-atvorini majburan o`zgartirishga emas, balki uni tushunishga o`rganing. O`z-o`zimizga: Nega u shunday qilyapti? Muayyan holatlarda u qanday yo`l tutadi? Nega u boshqacha yo`l tuta olmaydi? kabi savolarni berib, ularga javob izlab ko`rsak, bu ularni tergab, niqtab turgandan ko`ra qiziqarliroq bo`ladi hamda bizda hamdardlik ko`rsata olish, sabr-toqatli bo`lish, oq ko`ngillik tuyg`ulari paydo bo`ladi.
Ongimizda mavjud bo`lgan “yashirin prujinalar” haqida bilib olsak, ularga ta’sir o`tkazib, kishini faol, kuchga to`lgan va harakat qilishga ishtiyoqi baland bo`lgan holatga keltirish mumkin. Avvalo, insonning tabiatan ko`pqirrali ekanligini hisobga olgan holda har doim ham bitta kuchli stimuldan ko`ra, bir nechta kuchsiz stimullarni qo`llagan afzalroq. Shunday yo`l tutganda ulardan birontasi, albatta ish beradi. Agar bitta kuchli stimulni qo`llab, unga hamma narsani tiksak, u nishonga tegmasligi mumkin. Shunday uncha kuchli bo`lmagan stimullar quyidagilar: