I. S. Sodiqov avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlari toshkent

Avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion sifatlarini

boshkarish modeli

Yo‗llarning transport ekspluatatsion sifatlarini boshqarish juda murakkab jarayondir. Bunday boshqarish modelining ishlash sxemalari maqsadlari, qo‗mitaning texnik siyosati, yo‗llarga transportning talablari, moddiy-moliyaviy resurslarning mavjudligiga qarab har xil bo‗lishi mumkin. Avtomobil yo‗llarining transport ekspluatatsion sifatlarini boshqarishning umumlashgan modeli bir qator xususiy modellardan iborat: prognozlash, baholash, chora-tadbirlar ishlab chiqish, ularning tannarxini baholash, samaradorligini baholash. Bundan tashqari, boshqaruv modeli doimiy ravishda ilmiy tadqiqot natijalari bilan to‗ldiriladi. SHuning uchun"ilmiy tadqiqot" bloki modelga kiritilgan. Xususiy modellarni batafsilroq ko‗rib chiqamiz. Samaradorlik omilining qiymatiga qarab yaqin davr uchun ishlab chiqilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish yoki ularni ma‘lum muddatdan so‗ng amalga oshirish to‗g‗risida qaror qabul qilinadi. 9.19-rasmda Avtomobil yo‗llarining transport ko‗rsatkichlarini boshqarish modeli keltirilgan. t_i- yil uchun yo‗l ma‘lumotlari bankidan foydalanib, joriy yil uchun yo‗llarning transport ekspluatatsion sifatlarini baholaymiz va olingan bahoni ularning funksional maqsadiga qarab yo‗llarga qo‗yiladigan talablar bilan taqqoslaymiz. Qo‗mitaning texnik siyosati va maqsadlarni hisobga olgan holda ular eng maqbul strategiyani belgilaydilar. Yo‗llarning uchastkalari yoki umuman olganda,

transport ekspluatatsion sifatlari past bo‗lgan yo‗llar uchun ularni takomillashtirish bo‗yicha chora-tadbirlar ishlab chiqilib, ular ishlab chiqilgan choralarning samaradorligini baholaydi.
6.6- jadval

№	Yo‗lning nomi	AYTEK optimal qiymatlari
		Haydash tezligi, km/soat	Gazning ifloslanish darajasi	YTHlarning nisbiy soni	YTHning og‘irligi	Harakatning qulayligi	Haydovchining holati	Tezlanish shovqini	Nisbiy dvigatel eskirishi, %	Yoqilg‗I sarfining oshishi, %	SHina eskirishini ortishi, %
1.	Avtomagistrallarda	90	115	0.50	3.0	0,4	11	0.11	21	13	68
2.	Shaxarga kirish	80	110	0.50	2.0	0.6	10	0.01	10	9	65
3.	Magistral yo‗llarda	85	112	0.5	2.5	0.5	10.5	0.06	15,5	11	66
4.	Halqa yo‗llarda	80	110	0.50	2.0	0.6	10	0.01	10	9	65
5.	Mahalliy yo‗llarda	50	150	0.8	0.5	0.9	30	0.15	10	0	35

AYTEK bo‘yicha ma‘lumotlar banki


AYTEK optimal qiymatlar bilan taqqoslash


Maqsad belgilash




Transport harajatlari hisobi

Chora-tadbirlar narxini hisoblash
9.19-rasm. Avtomobil yo‗llarining transport ekspluatatsion sifatlarini boshqarish modeli
Faoliyatning samaradorligiga qarab avtomobil yo‗llarining transport ekspluatatsion sifatlarini boshqarish bo‗yicha qaror qabul qilinadi: qaerda va qachon qanday tadbirlarni amalga oshirish kerak. Avtomobil yo‗llarining transport va ekspluatatsion sifatlarini boshqarish modelining asosiy bloklarining mohiyati quyida keltirilgan. Avtomobil yo‗llarining transport va ekspluatatsion sifatlarini prognoz qilish avtomobil yo‗llarining transport va ekspluatatsion sifatlarini takomillashtirish bo‗yicha harakatlarni rejalashtirishda muhim muammo hisoblanadi. Yo‗l ishchilarining asosiy vazifasi yo‗lning holati va yo‗l transportining talablari o‗rtasidagi mumkin bo‗lgan nomuvofiqliklarning oldini olish va buzilgan uchastkalarni ta‘mirlashdir. Ushbu nomuvofiqliklarning oldini olish uchun ma‘lum vaqtdan keyin avtomobil yo‗llarining transport ekspluatatsion sifatlari prognoz va baholash amalga oshiriladi. SHu maqsadda quyidagi o‗zgaruvchilar uchun prognozlash modellari ishlab chiqilgan:

1. 
   Xarakat jadalligi
   
2. 
   Transport oqimining holati:tezlik,zichlik,yo‗lning yuklanganlik darajasi
   
3. 
   Yo‗l harakati xavfsizligi darajasi.
   
4. 
   Atrof-muhitning gaz bilan ifloslanish darajasi.
   
5. 
   SHovqin darajasi.
   
6. 
   Qoplamalarning ilashish koeffitsienti.
   
7. 
   Qoplamaning mustaxkamligini prognozlash.
   
8. 
   Qoplama rovonligi
   
9. 
   Transportning ekspluatatsion sifatlari.
   

Yo‗lning transportdan foydalanish sifatini prognoz qilish uchun tavsiya etilgan ketma-ketlik keltirilgan (9.20 - rasm.). Yo‗ldagi ma‘lumotlar bankidan foydalanib, milliy iqtisodiyot va aholining rivojlanishiga qarab yo‗l harakati jadalligi va tarkibini bashorat qilamiz.

Harakatlanish jadalligining o‗zgarishiga muvofiq, biz qoplamalarning transportva ekspluatatsion xususiyatlarini (mustaxkamlik, rovonlik, tishlashishini) taxmin qilamiz. Yo‗l qoplamining holatiga va yo‗lning doimiy elementlariga (rejada, profilda, ko‗ndalang profilda va transport oqimining holatida) qarab, biz quyidagi ko‗rsatkichlarni taxmin qilamiz.

1. 
   yo‗l harakati xavfsizligi (baxtsiz hodisalar darajasi);
   
2. 
   atrof muhitning gaz bilan ifloslanishi;
   
3. 
   shovqin, tebranish;
   
4. 
   avtomobilning yoqilg‗i sarfi;
   
5. 
   shinalar emirilishi;
   
6. 
   avtomobilning chidamliligi (ehtiyot qismlarni emirilishi);
   

20. 
    -rasm. Avtomobil yo‗lining transport ekspluatatsion sifatlarini
    

prognozlash modeli
Transportni baholash modeli Yo‗l sharoitidan yo‗l talablariga mos yoki mos kelmasligini aniqlash uchun yo‗lning sifatidan foydalanish zarur.
Baholash modeli quyidagi sakkiz blokni o‗z ichiga oladi (rasm. 9.21)

1. 
   harakat xavfsizligini baholash (harakatlanishning faol va passiv xavfsizligi);
   
2. 
   o‗tkazish qobiliyatini baholash (yuklanganlik koeffitsienti, harakatlanish zichligi, harakat sifati);
   
3. 
   harakat tezligini baholash (harakatning o‗rtacha tezligi, harakat tezligidan standart og‗ish, aloqa tezligi, vaqtni yo‗qotish);
   
4. 
   Ekologik xavfsizlikni baholash (shovqin, tebranish, gazning ifloslanishi);
   
5. 
   harakatning qulayligi va qulayligini baholash;
   
6. 
   yo‗l texnikasini baholash;
   
7. 
   transportning ekspluatatsion sifatini baholash (yoqilg‗i sarfi, shina eskirish, avtomobil eskirish);
   
8. 
   Qoplamalarning transport va ekspluatatsion xususiyatlarini baholash (g‗adir-budurlik, yopishqoqlik koeffitsienti, mustahkamlik).
   

20.