I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 7-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

Dars quyidagi reja asosida tashkil etiladi:

1. 
   Тabiatning to‘xtovsiz ravishda o‘zgarishi.
   
2. 
   Fizikaviy o‘zgarishlar.
   
3. 
   Kimyoviy o‘zgarishlar.
   
4. 
   Kimyoviy hodisalarning belgilari.
   

Dars o‘quvchilarga quyidagi savollarni berish bilan suhbat tarzida boshlanadi:

1. 
   Siz tabiatda uchraydigan qanday hodisalarni kuzatgansiz?
   
2. 
   Qog‘ozning yirtilishi, qalamning sinishi, shakar va osh tuzining suvda erishi, temir buyumlarning namlikda zanglashi, gugurtning va gazning yonishi, suvning qaynashi, ortiqcha qizib ketgan moyning yonishini qanday izohlaysiz?
   

O‘tkazilgan bu suhbat o‘qituvchi tomonidan yakunlanadi va o‘quvchilar tomonidan bildirilgan fikrlar asosida mavzu reja asosida tushuntiriladi.

Muz qizdirilsa — suvga aylanadi. Suv bug‘latilsa — bug‘ga aylanadi. Bug‘ sovutilsa suvga, suv sovutilsa muzga aylanadi. Muz, suv, bug‘ — bular har-xil moddalar emas, balki bir modda — suvning turli agregat holatlaridir. Muzning erishi, suvning bug‘lanishi, bug‘ning suvga aylanishi, suvning muzlashi — bular fizik o‘zgarishlardir.

• 
  Fizikaviy o‘zgarishlarda modda yoki jismlarning alohida xossalari: moddaning agregat holati, shakli, hajmi, joylashish holati o‘zgaradi. Fizik hodisalarda yangi moddalar hosil bo‘lmaydi.
  

Qoshiqchada quruq qandni qizdiramiz. Qand — oq rangli, qattiq, hidsiz, shirin ta’mli modda. Dastlab, qand suyuqlanadi. Bu fizik hodisa. So‘ngra rangini o‘zgartiradi. Yoqimsiz kuyindi hidi paydo bo‘ladi.

• 
  Bir modda boshqa modda yoki moddalarga aylanish hodisasi — kimyoviy o‘zgarishlar yoki kimyoviy hodisa deb ataladi.
  
• 
  Kimyoviy hodisalarni — kimyoviy reaksiyalar deb ataymiz.
  

Kimyoviy hodisalarni ko‘pincha quyidagi o‘zgarishlardan bilib olish mumkin:

1. 
   Rang, hid, moddaning holati o‘zgarishi;
   
2. 
   Suvda erimaydigan cho‘kma hosil bo‘lishi;
   
3. 
   Gaz hosil bo‘lishi;
   
4. 
   Issiqlik chiqishi yoki yutilishi;
   

Dars davomida №2,3-laboratoriya ishlari bajariladi.

Quyidagi jadvalga o‘zingiz kuzatgan fizikaviy va kimyoviy hodisalar haqida ma’lumotlarni joylashtiring.

Fizikaviy hodisalar	Kimyoviy hodisalar
1	1
2	2
3	3

Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdan §13 ni o‘qish.
   
2. 
   Тayanch iboralarni izohlash.
   
3. 
   Savol va topshiriqlarni bajarish.
   
4. 
   Yuqoridagi jadvalni to‘ldirishda davom ettirish.
   
5. 
   Hodisani qanday tashqi alomatiga ko‘ra kimyoviy hodisa deb ataladi.
   
6. 
   Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.