I qism. Fotometriya asoslari

Kolorit 
– ma’lum bir masofadan qaraladigan hamma ranglarning 
optik jamlanmasi. Kolorit (lotinchadan color – rang, bo‘yoq) – asarning 
rangli va tusli qatorining hususiyatlari. Koloritda real dunyoning rangli 
hossalari aks etadi, biroq bunda ma’lum badiiy obrazga javob beradigan 
hossalarigina tanlab olinadi. Asarlarda kolorit odatda ma’lum yaxlitlikka 
ega bo‘lgan ranglarning birikmasidan iborat bo‘ladi. Torroq ma’noda 
kolorit deganda rangli birikmalarning go‘zalligi va garmoniyasi hamda 
rang turlarining rang-barangligi tushiniladi. Undagi ustunlik qiladigan 
rangli gammaga bog‘liq holda u sovuq, issiq, yorug‘, qizg‘ishsimon, 
yashilsimon va shu o‘xshash bo‘lishi mumkin. Kolorit tomoshabin 
tuyg‘ulariga ta’sir qiladi, suratda ruhiy holat hosil qiladi va obrazli 
hamda ruhiy tavsifning muhim vositasi bo‘lib hizmat qiladi. 
Tusli kolorit 
– och va to‘q tuslarni solishtirish. Kompozissiyali 
qurishda kolorit usul sifatida hizmat qilib, u tufayli asosiylik kuchliroq 
ajraladi va katta ta’sirchanligiga hamda obrazlar tavsiflarining 
o‘tkirligiga erishiladi. 
Kompozitsiya 
(lotinchadan Composition - tuzish, birikish,
ulanish, yozish) - 1) asarning strukturasi, uning mazmuniga javlb 
beradigan qismlarining o‘zaro uyg‘unligi. 2) Kompozitsiya – badiiy 
obrazni yaratadigan usul va vositalarni qidirish, rassomning niyatini a’lo 
darajada amalga oshirishni qidirish. Asarni tugatgungacha, plastik 
ko‘rinadigan shakllarda uning umumiy tuguniga bog‘langan holda, 
dastlabki g‘oyadan boshlab kompozitsiya ustida ishlanadi. Bunda 
rassom tanlangan mavzu asosida syujet ustida ishlashni boshlaydi. 
Kompozitsion qurishga real fazoda (haykaltoroshlikda) yoki surat 
tekisligida (rassomchilikda va grafikada) g‘oyaga mos holdagi 
o‘lchamda, formatda va materialda tasvirni joylashtirish kiradi. 
Bunga: kompozitsiyaning tugunini, markazni aniqlashtirish va 
unga asarning ko‘proq ikkinchi darajali qismlarini bo‘ysindirish; uning 
alohida qismlarini garmonik umumiylikda birlashtirish; tasvirning 
ifodalikligiga va plastik butunligiga erishish maqsadida ularni 
guruhlashtirish va o‘zaro tobeliklashtirish. Bunda suratdagi asosiy 

---

281 
qismlar va siluetlar ko‘pchiligining ritmik joylashishi va kontrastlari 
aniqlanadi.
Tasvirlanishda eng yaxshi nuqtai nazarni tanlash asarning 
kompozison yechimida katta ahamiyatga ega. Natura bilan ishlashda 
kompozitsiyaga tasvir uchun mavzu qidirish, buyumlarni tanlash va joy 
joyiga qo‘yish va tirik modelni o‘rnatish kiradi. Kompozitsiya ustida 
ishlashga 
yana 
tasvirni 
perspektiv 
qurish, 
masshtablarni 
va 
proporsiyalarni, asarning tus va rangli yechimlarini moslashtirishlar 
kiradi. 3) «Tematik kompozitsiya» yoki oddiygina «kompozitsiya» 
so‘zlari ba’zida «syujetli surat» terminini o‘rnini bosadi.
Kontrast
– keskin ifodalangan qarama-qarshilik. Sifatlari yoki 
hossalari bo‘yicha bir biridan keskin farq qiladigan buyumlar yoki 
hodisalarning 
qarama-qarshiligi. 
Kontrastning 
quyidagi 
turlari 
farqlanadi: ravshanlik bo‘yicha, to‘yinganlik bo‘yicha va tusining rangi 
bo‘yicha.