I qism. Fotometriya asoslari

2.1.2. Eksponometriyada yoritilganlik 
Obyektni tasvirga olishdagi yoritish intensivligiga oid bo‘lgan 
yoritilganlik atamasini eksponometriyada mohiyatni tushintiradigan 
qo‘shimcha so‘zlarsiz qo‘llash mumkin emas, aks holda u maqsadsiz 
bo‘lib qoladi. Yoritilganlik kattaligining o‘ziga hos xususiyati shundan 
iboratki, ular har doim fazoda aniq orientirlangan tekisliklarga tegishli 
bo‘ladi va yoritilayotgan yuzaga tushayotgan yorug‘likning tushish 
burchagiga bog‘liq bo‘ladi. Shunday qilib, hajmiy jismning sirti har xil 
orientirlangan bir nechta tekisliklardan tashkil topgan bo‘lsa, unda ular 
har xil yoritilganliklar ta’sirida bo‘ladi. Buni eksponometriya maqsadi 
uchun doimo yodda saqlash kerak.

---

88 
Yoritilganliklarning quyidagi turlari farqlanadi: gorizontal, 
vertikal, maksimal, minimal, frontal, kalit (hal qiluvchi) va shu kabilar. 
«Ob’ektning yoritilganligi 1000 luks ga teng» degan ifoda aniq 
ma’noliga o‘xshasada, agar gap qanday yoritilganlik yoki qanday ob’ekt 
to‘g‘risida ekanligi noma’lum bo‘lsa, unda bu ifoda eksponometrik 
ma’noga ega emas. 
 
2.1.3. Kalit (chizuvchi, asosiy) yorug‘lik 
Asosiy yorug‘lik manbasidan tasvirga olinayotgan obyektning 
syujetli –muhim qismiga (masalan, aktyor yuziga ) tushayotgan asosiy 
yorug‘lik kalit (hal qiluvchi) yorug‘lik deyiladi va u kadrning tonalli 
kompozitsiyasini qurishda asos qilib olinadi. Ob’ektda kalit 
yoritilganlikni (yana syujetli-muhim detalning kalit ravshanligini) hosil 
qiladigan kalit yorug‘lik bo‘lib, yorug‘likni va vizual yorug‘lik balansini 
eksponomerik hisoblash uchun asos bo‘lib hizmat qiladi. Kalit 
yorug‘ligining kattaligini plenkaning yoki matritsaning yorug‘lik 
sezuvchanligi va ob’ektning normal ton uzatishini tavsiflaydigan 
parametrlar bilan bog‘lash ikoniyati borligi sababli uni eksponometrik 
hisoblash ikoniyatiga ega bo‘linadi. 
Kalit yorug‘lik usuli professional badiiy kinoni tasvirga olishda 
keng foydalanilmoqda. Kinoperatorlar montaj kadrlarni tasvirga olishda 
bir xil kattalikdagi kalit yorug‘likni ushlab turadi. Bu yorug‘lik balansini 
osonlashtiradi, kadrlarni montaj qilishda kinotasvirlarning kerakli 
yagona yorug‘ligini hosil qiladi va kinonegativ nusxalarining yaxshiroq 
sifatli bo‘lishligiga olib keladi.