4.3. Psixodiagnostikaliq metodikani ha’m tekseriw na’tiyjelerin standartlastiriw mashqalasi.
Psixodiagnostikaliq na’tiyjelerge qollanilg’an metodikadan tisqari waqiya ha’mde ha’ditselerde ta’sir qiladi, yag’niy berilgen ko’rsetpelerdi sinaliwshini tuwri tu’sinbesligi ha’m test waqittinda sialiwshinin’ huliqi ha’m shaxs o’zgesheligi o’z ta’sirin ko’rsetiwi mu’mkin.Ager waqiyaliqti sinaliwshi imtihan sipatinda qanil qilsa,o’zin sol waqiyaliqqa mas ta’rizde tutadi.Joqari qa’weterli adamdi ha’miyshe ha’m ha’mme waqit joqari <> halati qamrap aladi, ha’r qanday ha’diyseni qa’wip sipatinda qabil qiladi.Kishi da’rejeli qa’weterli adam bunin’ sa’wleleniwi esaplanadi, yag’niy o’zin erkin tutadi.
Sinaliwshilardin’ huliqi, is-ha’reketi ha’m olardin’ ko’rsetgen na’tiyjeleri ko’rsetpelerdi qanday tu’siniwi menen baylanisli esaplanadi.Sonin’ ushinda psixolog analizde ko’rsetpelerdin’ aniq du’zilisi ha’m olardin’ tez an’lap aliniwinda qatan’ talaplar qoyilai:
Ko’rsetpe apiwayi ha’m tu’sinikli boliwi;
Bir qiyli ma’nidegi so’zler ha’m talafuzlardi o’zine qamrap almaslig’i;
Ko’rsetpenin’ ilaji barinsha jazba ko’riniste boliwi (ko’rsetpe berip atirg’an shaxs, ko’rsetpeni har qiyli paralingvistik quramliliq bo’limler arqali aniqlawi mu’mkin: mimika, talafuz, temp, pauza ha’m is-ha’reketler).
Ba’zi waqitlari izertlew na’tiyjelerine sinaliwshinin’ hulqi ha’m is-ha’reketleri de ta’sir qiliwi mu’mkin.Ma’selen,eksperimentator haqqinda sinaliwshinin’ pikiri unamli bolsa, onin’ is-ha’reketide, mu’na’sibetide imkani barinsha sinawshig’a jaqsi na’tiyje beriwge ha’reket qiladi.Bunin’ kerisi bolsa, eksperimentatorg’a salistirmali sinaliwshida antipatiya boladi.
Tiykarg’i ko’rsetpe: eksperimentator basiq, ten’ salmaqli, is-ha’reketi sinaliwshig’a salistirmali jaqsi ha’m dostana boliwi kerek.
Ta’rbiyashi qansha ko’p eksperimental psixologiyaliq izertlewler o’tkizse, onin’ ta’jiriybesi sonsha artip baradi.Ol to’mendegilerdi o’z ishine aladi:bala xizmeti o’zgesheliklerin oyin ha’m oqiw sharayatlarinda analiz qiliw, mektep, mektepke shekemgi ta’lim mekemelerinde, shan’araq sharayatina maslasiw, maslasa almasliq da’rejesin aniqlaw,balanin’ ishki dunyasin tu’sinip aliw qa’lewi, shaxs o’zgesheliklerin ha’r ta’repleme rawajlandiriwda og’an har qanday ja’rdem ko’rsetiw.
Psixolog-eksperimentator xizmeti izertlewde ta’sir qilatug’in ayiriqsha o’zgesheliklerge iye.Sonin’ ushin M.P.Kononova (1963) aytip o’tkenindey, bolajaq izertlewshi o’zinde to’mendegi sipatlardi qa’liplestiriwi lazim:
Izertlew qararlarin tez ha’m aniq du’ziw;
Bala tapsirmani qanday orinlap atirg’anlilig’ina ha’m onin’ minez-huliqin baqlawg’a diqqat qaratiw;
Bala menen jaqsi baylanisqa kirisiw, onin’ ha’mme aytqanin jazip,huliqindag’I ba’zi reaktsiyalardi tuwri bahalaw qa’bilietin jog’altpasliq ha’m basqalar.
Bunnan tisqari, izertlewshi eksperimental tekseriwge tu’rlishe mu’na’sibette boliwi kerek.Ma’selen baqsha jasindagi balalardi sog’an qiziqtiriw kerek, balalar eksperimentator xanasinda ko’birek bolip,onin’ ha’mme talaplarin orinlawg’a intilsin.Bug’an balalarg’a qiziqli su’wretlerdi ko’rsetip,olardi gu’rrin’ qilip beriw kubiklardan ha’r qiyli na’rseler jasaw arqali erisiw mu’mkin.Balada qizig’iw payda boliwi menen birge onin’ este saqlaw, diqqat, logikaliq protsessleri u’yreniledi.
Baslang’ish klass oqiwshilari ha’m o’spirimler menen izertlew o’tkizgen waqitta olar menen sonday kirisipm ketiwi kerek, balalarda ta’jiriybege qizig’iw, izetlewshige isenim ha’m o’z ishki dunyasin ashiw qa’lewi payda bolsin.Soni aytip o’tiw kerek, ha’mme balalarda tekseriwge qizig’adi.Biraq ba’zi hallarda , olar takraran izertlewden bas tartadi.Ko’binese bul ten’deselerine salistirmali jaman na’tiyjeler alg’anda eksperimentatordan artiqsha so’z esitkende payda boliwi mu’mkin.Bunday balalarg’a o’zgeshe mu’na’sibette boliw da’rka’r.Olar arzimaytin sebep ushinda maqtawg’a mu’taj esaplanadi.
Eksperimental-psixologiyaliq izertlew na’tiyjeleri isenimli boliwi ushin , izertlewshi oni o’tkiziwde belgili sxema (uliwma reje) ge a’mel qiliwi kerek.Izertlewshi jumisti balanin’ turmisi, onin’ fizikaliq ha’m psixik rawajlaniwinin’ o’zgeshelikleri, shan’araqta ,mektepte,MTM da ta’lim ha’m ta’rbiyanin’ satsial –ma’deniy sharayatlarin sa’wlelendiretug’in materillar menen tanistiriwdan baslawi kerek.Izertlewshi ushin bala tuwiliwi menen baylanisli (anasinda ha’miledarliq taksikozlari bolg’anlig’i, shala tuwilg’anligi ha’m t.b) 3 jasqa shekemgi bolg’an da’wirdegi rawajlaniwdin’ o’zgeshelikleri haqqindag’I mag’liwmat da a’hmiyetli esaplanadi(nevrologiyaliq o’zgeshelikler ha’m denesinde kesellik barlig’i-titirkenip-qaltiraytug’in qozdiriwshi, ku’ndizgi ha’m tungi enurez (siyip qoyiw), duduqlaniw, bas miy ha’m orayliq nerv sistemasi kesellikleri, bala qashannan baslap ju’re baslag’an, so’yley baslag’an, baqshag’a ha’m mektepke keliwden aldin qanday rawajlang’an).Bul mag’liwmatti ata-analar menen tanisqanda ,balanin’ shaxsiy da’pterin ko’rip shiqqanda, ol menen tuwridan-tuwri sa’wbetleskende aliw mu’mkin.
Bala rawajlaniwi haqqinda mag’liwmatlardi xronologiyaliq izbe-izlikte bayan etiw maqsetke muwapiq esaplanadi(1-keste)
1-keste
Do'stlaringiz bilan baham: |