I. O’quv materiallar 1

O’rta Osiyo va o’zga xudud o’t o’simliklari florasi bo’limi
Bu bo’limdagi o’simliklarni saqlash va boyitish maqsadida o’z vaqtida 
agrotexnik tadbirlar amalga oshirildi. O’simliklarni parvarishlash, urug’ va 
qalamchalardan ko’paytirish ishlari muntazam ravishda olib borildi. 
Ushbu bo’limda manzarali ko’p yillik gullar kollekstiyasi mavjud bo’lib, 
25 oila, 91 turkum va 225 tur va shakllar parvarishlab kelinmoqda. Bahor 
mavsumida chet davlatlardan indeks orqali 98 paket urug’ namunalari olinda va 
45 tur urug’ namunalari sepildi va ularning 100 % da unuvchanlik holati 
kuzatildi (jadval 2.7.1). Hozirda ushbu yangi manzarali o’simliklar ustida 
fenologik kuzatuv ishlari olib borilmoqda. Qolgan 53 tur urug’ namunalari kuzgi 
mavsumda sepish uchun pollar tayyor holga keltirildi. 
Shuningdek, bo’limda yuqori manzarali noyob o’simliklar urug’i va 
qalamchalari yordamida ko’paytirilib, parvarishlab kelinmoqda. Bular 
Magnoliya turlari, Biota, Tuya, Qrim qarag’ayi, Virgin archasi va boshqalar. 
Duragay o’simliklar kollekstiyasi 
Duragay o’simliklar kollekstiyasida duragay (shakl) va alohida turlar 
qariib yarim asr davomida to’planib, uning maydoni 0,5 ga dan iborat. 
Bu maydonda 
Caryax Juglans
ning dastlabki duragay namunasi 
saqlanmoqda. Shuningdek 
Chilopsis
x 
Catalpa
ning urg’ochi namunalari 
o’stirilib, ular 4 avlodgacha etkazilgan. Bu o’simliklarni qalamchadan yalpi 
ko’paytirish va kelajakda ko’kalamzorlashtirishda foydalanish uchun toza onalik 
tuplari mavjud. Kollekstiyada turlararo duragay 
Kolreuteria paniculata
x 
K. 
bipinnata
ning ko’chatzori mavjud bo’lib, ular o’zining manzarali gullari va 
mevalari bilan ko’kalamzorlashtirishda istiqbolli hisoblanadi. Kollekstiyada 
yanada istiqbolli bo’lgan 
K. bipinnata
, o’zining tim qizil mevalari bilan 
ko’kalamzorlashtirishda e’tiborlidir. Bu turning Ashxaboddan keltirilgan uzun 
tanali namunasi ham saqlanmoqda. Sapindaceae oilasidan 
Sapindus mucorosini
o’stirilmoqda. Kollekstiyada (ochiq maydonda) Ramnaceae oilasiga mansub - 
Howenia dulcis
(Qand daraxti) etishtirib kelinmoqda. Shuningdek kollekstiya 
maydoni bo’ylab Ulmaceae oilasiga mansub turlarning turli xildagi duragay 
shakllari joylashgan. 
Uch avloddan iborat istiqbolli 
Aflatunoprunia
duragayi o’stirilmoqda.
Shuningdek 1970 yillarning oxirida kollekstiya xududida maxalliy va o’zga 
xududlarga mansub bo’lgan 
Rosa L.
turkumiga mansub turlar ustida 
duragaylashtirish ishlari olib borildi. Bu ilmiy izlanishlar na’matak turkumi 

---

132
turlarining filogeniyasini o’rganish va mevalari tarkibidagi kimyoviy 
moddalarni boyitish uchun yo’naltirilgan va 400 ga yaqin duragay shakllar 
olindi. Ilmiy izlanishlar natijasida uch xildagi vitaminga boy - tikonakli, 
ilmoqsiz va siyohrang duragay shakllar saqlanmoqda. 
Rosa L. 
turkumining ikki 
shakli esa duragaylashtirildi va istirohat bog’lariga yuqori manzaraliligi tufayli 
tavsiya etilib, saqlab kelinmoqda. Shuningdek, 
Rosa L.
turkumiga mansub 
bo’lgan doimiy yashil turlar 
Rosa gigantean, R.laevigata, R.indica, R.banksiana 
va R. bracteata
issiq xonada va ochiq maydonda polietilen plenkasi ostida 
saqlanadi (jadval 2.8.1). 
Jadval 2.8.1 - Duragay o’simliklar kollekstiyasidagi Rosa turkumiga 
mansub turlarning ro’yxati