I ноосфера – табиат тара³³иётининг янги бос³ичи

Ғоявий тарбияда
адабиёт ва санъат.
оявий таъсир кўрсатишда адабиёт ва санъат тарихан мафкуранинг қудратли воситаси бўлиб келган. Миллий мустақилликни мустаҳкамлаш йилларида миллий хотирани тиклаш ва ривожлантириш, ижтимоий адолат ва унинг тамойилларини кенг халқ оммаси англаб олиши учун адабиётчилар ва санъатчиларимиз холи-бақудрат ҳаракат қилиб келмоқдалар.
Мафкуранинг бу оммавий воситаси шу билан янада эътиборлики, Шарқ халқлари, жумладан ўзбекларнинг тафаккур тарзи бадиий образлар орқали шаклланиб келди. «Авесто»дан тортиб, «Қуръони Карим», халқ оғзаки ижоди, хатто илмий – фалсафий асарларнинг аксарияти назм шаклида ёзилганлиги маълум. Ана шу боисдан ҳам бадиий адабиёт ва санъат асарлари орқали илгари сурилган ғоялар, дунё ва одамга қарашларга доир фикрларни халқимиз тезда илғаб олади, уларни қабул қилиш ва мияда такрор мулоҳаза этиб кўриш осонлашади.
Агар ёзувчи ва санъаткор Ноосфера даври, унинг инсоният олдига қўяётган юксак маъсулияти талабларини чуқур англаб етса, ҳам миллий, ҳам умумбашарий аҳамиятга молик асарларни яратишга кучли иштиёқ пайдо бўлиши, бундай майл одамлар қалбининг тўрисида имконият ҳолида яшириниб ётган эзгулик хис-туйғуларини қўзғатиши, одамлар ва халқларни яратувчилик, бунёдкорлик ишларида янада фаолроқ қатнашишга даъват этиши аниқ. Кичкина шеърдан тартиб, йирик романларгача, оддий ҳаваскорлик расмларидан тортиб бутун инсониятга қаратилган полотна асарларигача Ноосфера даври имкониятларини ёрқин бадиий лавҳаларда акс эттирса, бунда миллий онг янгича дунёқараш йўналишида ривожланади, ундаги умумбашарий мазмун эса миллатимиз равнақига равнақ қўшишига хизмат қилади, албатта.
Бу фикрларни айтишдан мақсад шуки, миллий мафкура умумбашарий муаммоларни англатиш, уларни хал этишга мафкуравий воситалар, жумладан адабиёт ва санъат салоҳиётидан фойдланиш измига солинса, миллий қадриятлар заволга учрамайдими, деган савол туғилиши мумкин. Бундай хавотирликлар бўлиши табиий. Аммо шуни таъкидлаш ўринлики, умумбашарий жихатлари юксак бўлган миллий маданиятнинггина истиқболи порлоқ, мазмун-моҳияти пурвиқор бўлади. Масалан, Шекспирнинг «Гамлет», «Отелло» драматик асарлари шунинг учун асрлар давомида яшаб, турли миллий саҳналарда катта олқишларга ҳануз сазовор бўлиб келаётганининг туб сабаби аввало унда илгари сурилган ғоялар умумбашарий аҳамиятга моликлигидадир. Ўша асарларда умумбашарий ғоялар миллий шаклда ниҳоятда таъсирли образларда ўз ифодасини топганлигини инкор этиш қийин.

М
Ғоявий таъсир