I. N. Ismanov, J. X. Kambarov, M. M. Turdaliyeva korxonalarda inqirozga qarshi boshqaruvni tashkil etish

6. O‘ZBEKISTONDA BANKROTLIK TO‘G‘RISIDAGI QONUNNI RIVOJLANISHI


6.1.Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi davrida davlatlarning inqirozga qarshi siyosati
2008 yilning avgust oyida boshlangan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi va shu davrgacha bo‘lgan boshqa global inqirozlar bilan kurashishning yo‘l-yo‘riqlarida iqtisodiyotni sog‘lomlashtirish va inqirozga qarshi choralarlarning bir necha yo‘nalishlarini ko‘rish mumkin. Mazkur yo‘nalishlarning asosiy mohiyati kasallik kelib chiqqan sohani moliyaviy barqarorligini oshirishdan boshlanib, inqiroz davri o‘tguncha ishlab chiqarish himoya qilinadi va rag‘batlantiriladi. Bu usullar haqiqatda, shu davrgacha o‘z natijalarini samarali tartibda berib kelgan. Shu bilan birga, inqirozga qarshi choralarning barcha davlatlar va inqirozlarning barcha turi uchun birdek bo‘lgan umumiy choralari ham mavjud. Bu ko‘proq iqtisodiyotda o‘sishni rag‘batlantirish, rivojlanish imkoniyatlari mavjud bo‘lgan sohalarga davlat kafolati ostida kredit, dotatsiya, subsidiyalar va davlatning maqsadli yordamlarini ajratish bilan belgilanadi.
So‘nggi jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi aytish mumkinki, davlatning inqirozga qarshi choralari nazariyasini rivojlanishiga olib keldi. Bu nazariya bir payitni o‘zida amaliyotda ham sinaldi. Masalan, aksariyat rivojlangan mamlakatlar moliya tizimini tubdan isloh qilish zarurligini keltirib chiqardi. Shunga ko‘ra, AQSH va Evropa Ittifoqi mamlakatlari o‘zlarining bank tizimlarini inqirozdan qutqarish uchun yirik tijorat banklarining aksiyalarini sotib olib, ularni byudjet mablag‘lari hisobiga likvidli aktivlar bilan ta’minlay boshladi.
AQSH hukumati iqtisodiyotga yirik masshtabdagi davlat aralashuvi siyosatini yurita boshladi. AQSHning sobiq moliya vazirining tashabbusi bilan Kongress «Polson rejasi» deb nomlanuvchi rejani qabul qildi. Mazkur rejaning umumiy hajmi 700 mlrd. dollarni tashkil qiladi.
Evropa Ittifoqi mamlakatlari inqirozdan chiqish bo‘yicha tijorat banklari kreditlari uchun davlat kafolatlari tizimidan foydalanishga kelishib olishdi. Bu holatda kafolatlar banklararo kreditlar bo‘yicha 5 yil muddatga taqdim etiladi va hukumat banklarning imtiyozli aksiyalarini sotib olish orqali ularni qo‘llab-quvvatlash imkoniyatlariga ega bo‘ldi.
Masalan, AQSHda Federal zaxira tizimi qimmatli qog‘ozlarni sotib olish orqali xususiy sektorni to‘g‘ridan-to‘g‘ri moliyalashtirish amaliyotiga o‘tish orqali likvidlilikni taminlashning yangi usuliga o‘tdi.
Buyuk Britaniya hukumati banklar va moliyaviy muassasalar aksiyalariga 37 mlrd. funt sterling mablag‘larini investitsiya qilishini e’lon qildi. Germaniya hukumati esa, bank tizimini qo‘llab-quvvatlash uchun kapital va kreditlar bo‘yicha kafolatlar shaklida 500 mlrd. evro ajratishini e’lon qildi. Avstraliya hukumati esa barcha jamg‘armachilar pul jamg‘armalarini 3 yilga kafolatlashini e’lon qildi va ipoteka qimmatli qog‘ozlarini sotib olish uchun 2,6 mlrd. dollar mablag‘ ajratdi. Evropaning yirik banklari milliylashtirildi, ya’ni davlat tomonidan sotib olindi(-jadval).
Bundan ko‘rinib turibdiki, bugungi kunda davlatning inqirozga qarshi choralari yirik moliyaviy xarajatlarni talab qiladi. Chunki, bunday moliyaviy kafolatisiz inqiroz bilan kurashib bo‘lmaydi. Inqirozning sababi qaysi faoliyatga borishidan qat’iy nazar moliyaviy zarar bilan yakunlanadi. SHu sababdan ham inqirozni engish va oldindan bartaraf etishda asosiy omil investitsiyani nazarda tutadi. Zero, prezidentimiz aytganlaridek, “barchamiz oddiy bir haqiqatni yaxshi anglab etishimiz darkor investitsiyalarsiz modernizatsiya ham, yangilanish ham bo‘lmaydi¹”. Moliyaviy xarajatlar esa bevosita inqirozni likvidatsiya qilish jarayonida investitsiya ko‘rinishida aks etadi.