I-мodul bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlari mavzulari

(nazariy qismining 
90-betidagi 23-rаsmlarga qarang). 
Murtak varaqlari hosil bo‘lishining dastlabki davrlarida-yoq murtak 
qobig‘ining shakllanishi hamma hasharotlar uchun xos bo‘lgan xususiyatdir. Bu 
jarayon, odatda, quyidagicha sodir bo‘ladi.
Dastlab murtak chizig‘i bilan sariqlik chegarasida pushtacha paydo bo‘ladi; 
keyinroq shu joyda ikki qavat burmalar hosil bo‘ladi. Burmalar asta-sekin o‘sib, 
murtak chizig‘ini qoplab olishi natijasida ikki qavatli murtak qobig‘i shakllanadi. 
Tashqi qobiq seroz, ichkisi amnion deb ataladi. Amnion bilan murtak oralig‘ida 
suyuqlik to‘ldirilgan 
amnion bo‘shlig‘i 
paydo bo‘ladi. Shunday qilib, bu davrda 
murtakni tashqi muhitda tuxum qobig‘i - 
xorion, 
ikki qavatli murtak qobig‘i va 
amnion 
bo‘shlig‘i ajratib turadi. Shundan keyin murtak chizig‘i oldingi tomondan 
boshlab bo‘g‘im-larga bo‘linadi.
Bosh bo‘limi va undagi ko‘z hamda mo‘ylov bo‘laklariga xos bo‘lgan qismlar 
keyinroq yo‘qolib ketadigan interkalyar (oraliq) bo‘g‘in, uchta ko‘krak va oxirgi 
navbatda 11 ta qorin bo‘g‘imlari hosil bo‘lishi bilan embrion shakllanadi. Ichakning 
oldingi va o‘rta qismi ikkita ektoderma burmalari asosida hosil bo‘ladi. 
Hasharotlarning o‘rta ichagi turli yo‘llar bilan hosil bo‘lishi mumkin. Bir xil 
hasharotlarda ichak sariq moddadagi endodermal hujayralari hisobidan, boshqalarida oldingi va 
keyingi ichakning ayrim boshlang‘ich hujayralaridan va nihoyat bir qator hasharotlarda faqat 
oldingi ektodermal ichak hisobidan hosil bo‘ladi. Malpigiy naychalari esa orqa ichak 
ektodermasi hisobidan shakllanadi.
Nerv sistemasi dastlab ektodermaning qorin pushtachasi holida shakllanadi va keyinroq 
ichkariga botib kiradi. Shundan so‘ng selomik xaltachalar yemirilib, ularning bo‘shlig‘i 
qo‘shilib ketishi tufayli miksotsel (aralash tana bo‘shlig‘i) hosil bo‘ladi. Erkin qoladigan 
hujayralar hisobidan muskullar, yurak, yog‘ tanacha va boshqa bir qancha ichki organlar kelib 
chiqadi.
Hasharotlarda boshlang‘ich jinsiy hujayralar embrional rivojlanishning dastlabki 
davrlaridayoq hosil bo‘ladi. Embrion sariqlik modda bilan oziqlanib o‘sadi. Rivojlanishning 
so‘nggi davrlarida murtak qobiqlari yorilib, embrion tuxumdan chiqadi. Keyinchalik murtak 
qobiqlari so‘rilib ketadi. Tuxum po‘stidan chiqishi bilan hasharotlarning embrional rivojlanishi 
tugab, postembrional rivojlanishi boshlanadi.