I-mavzu: kirish. Fanning o’rganish usullari. Rivojlanish tarixi. Tayanch tizimi odam skeletini sinflanishi reja

Kallaning yuz qismini
oldingi yuzasida ko'z kosasi, burun bo'shlig'i, yon yuzasida chakka, 
chakka osti va qanot-tanglay chuqurchalari joylashgan. 
Ko'z kosasi 
(orbita) 
bir juft bo'lib, to'rt tomonli piramida shaklida. Uning asosi tashqariga va 
oldinga qaragan bo'lib, ko'z kosasiga kirishni 
(aditus orbitae) 
hosil qiladi. Uchi orqaga va ichkariga 
yo'nalgan, undan ko'ruv nervi kanali 
(canalis opticus) 
o'tadi. Ko'z kosasining to'rtta: ustki, pastki, ichki 
va tashqi devori bor. 
Yangi tug'ilgan chaqaloqning ko'z kosasi uning yuz skeletiyaxshi rivojlanmagani uchun 
nisbatan katta. Uning hajmi 6 sm
3
, kirishqismi cho'zinchoq shaklda. Ko'z kosasining ichki devori 
yaxshi rivojlanmaganiuchun u uch qirrali prizma shaklida. Emizikli davrda ko'z kosasining kirish 
qismi suyaklari bir tekis o'smaydi, natijada uning ko'ndalang va vertikal o'lchamlari tenglashib 
doira shaklini oladi. Ko'z kosasi bo'shlig'i esa konussimon shaklga ega bo'ladi. 
Erta bolalik davrida uning kirish qismi cho'zinchoq shaklida bo'lsa, bolalikning 
birinchi davrida to'rtburchak shaklni oladi. Bolalikning ikkinchi davrida esa shaklikattalamikiga 
o'xshab qoladi.
Suyak (qattiq) tanglay
(palatum osseum) 
o'zaro o'rta chiziqda choklar vositasida 
birikkan o'ng va chap yuqori jag' suyaklari tanglay o'simtalari, hamda tanglay suyagi gorizontal 
plastinkalaridan hosil bo'ladi. Old va yon tomondan yuqori jag' suyagi alveolar o'simtalari bilan 
chegaralanadi. Chakka chuqurchasi 
(fossa temporalis) 
orqa va yuqoridan chakkaning pastki chizig'i, 
pastdan chakka osti qirrasi va yonoq ravog‘ining oldingi chekkasi, oldindan yonoq suyagi bilan 
chegaralanadi. Bu chuqurchani chakka mushagi to‘ldirib turadi. Yangi tug‘i]gan chaqaloqning 
chakka chuqurchasi (36-rasm) yaxshi rivojlanmagan bo'lib, u chakka mushagi rivojlana borishi 
bilan barobar bolalikning birinchi davrigacha chuqurlashib boradi. Bu davrda chakka osti qirrasi 
paydo bo'ladi. Balog‘at yoshida chakka chuqurchasi chakka osti chuqurchasidan aniq ajraladi. 
Yangi tug’ulgan bolaning kalla skeleti yuz qismi suyaklari bosh qismiga qaraganda 
kichikroq bo’ladi. Xayot davomida og’iz va burun bo’shlig’ining rivojlanib takomil etishi bu 
farqni o’zgartiradi. 
Yangi tugulgan chakaloq kalla skeletining o’ziga xosligi unda bir qancha liqildoqlar 
mavjudligi bilan bog’liq. Liqildoqlar kalla skeletining suyaksiz pardali qismi bo’lib ular 
quyidagilar
1
.Oldingi yoqi rombsimon likildoq, eng katta likildoq bo’lib uning kattaligi 2,5-3,5 sm ga teng, u 
peshona va tepa suyaklarining oralig’ida joylashgan. Odatda bu liqildoq bolaning 1,5 yoshga borib 
bitib ketadi. 
2
.Orqa yoqi uchburchak shakldagi liqildoq ensa va tepa suyaklari oralig’ida hosil bo’lib birmuncha 
kichik bo’ladi, u bolaning 3 oylik davrida bitadi. 

---

13 
3
.Yon liqildoqlar ikki juft bo’lib birinchisi peshona, tepa, chakka va ponasimon suyaklarning katta 
qanotlari oraliqlarida hosil bo’ladi. Ikkinchisi chakka suyagining so’rg’ichsimon o’simtasi bilan 
ensa va tepa suyaklari birlashmasidan hosil bo’ladi. Bular eng kichik liqildoqlar bo’lib 
chaqaloqning 2-3 oylik davrigacha suyaklanib ketadi. 
Yangi tug’ulgan chaqaloqning kalla suyaklari alohida-alohida tog’ay plastinkalar vositasida 
birlashgan suyaklar yig’indisidan iborat bo’lib, chaynash, nafas olish xususiyatlari to’la takomil 
etmagan va tish alveolalarining kataklari yetilmagan bo’ladi