I маъруза машғулотлари

Зардўштийлик. «Авесто» китобига биноан, Коинот, ер, океан, осмон, нурли доира ва жаннатдан иборат. Ер думалоқ бўлиб, атрофи океан билан ўралган. Осмон тўрт доирадан ташкил топган: юлдузлар доираси, ой доираси, қуёш доираси ва жаннат доираси ёки нур макони. Юлдузлар, Ой ва Қуёш худо Ахура Мазданинг бадани сифатида тасвирланади. Зардуштийликнинг жамият тарихи ҳақидаги тасаввурлари Инжил ва Қуръондаги афсоналар билан ўхшаб кетади. Авесто бўйича биринчи одам Йимадир, барча одамлар ундан келиб чиққан. Бу давр олтин аср сифатида тасвирланади: инсонлар абадий ҳаётга эга эдилар.
Монихийлик. Эрамизнинг II-III асрларида қулдорлик тузуми ўзининг инқироз ва бузилиш босқичига кирди. Инқирознинг ғоявий ифодаси сифатида янги оқим бўлган монихийлик (Бобилда 216 ёки 217-инчи йилда туғилган асосчиси Моний номидан олинган) пайдо бўлди.
Монихийлик зардуштийлик таълимотининг яхшилик ва ёмонлик тўғрисидаги ақидасига, яъни дуализмга таянар эди. Христианлик ва гностицизм (лаззат талаблик) унга сезиларли таъсир ўтказган эди.
Маздакийлик. Марказий Осиё ва Эронда феодализмнинг ривожланиб бориши ва деҳқонлар ҳаётининг оғирлашиши табақалар ўртасидаги қарама-қаршиликни кучайтириб юборди.
Маздакийликнинг фалсафий таълимоти зардуштийликнинг икки ибтидо, яъни хайр ва шарр, ёруғлик ва билан қоронғулик ўртасидаги кураш ҳақидаги тасаввурларга бориб тақалади. Табиат уч унсур: сув, олов ва тупроқдан ташкил топган бўлиб, уларнинг кўшилишидан ижобий ва салбий ҳодисалар келиб чиқади. Яхшилик билан ёмонлик ўртасидаги кураш эзгуликнинг ғалабаси ва ёмонлик куч ишлатиш орқали йўқ қилиш билан хотима топади.
Ҳиндистонда фалсафий мактаблар икки йўналишда бўлган: 1. Ведаларни тан олувчи мактаблар (Санкхья, Йога, Вайшешика, Ньяя, Миманса, Веданта.). 2. Ведаларни тан олмайдиган мактаблар (жайнизм, буддизм, чорваклар)
Ведалар. Қадимги ҳинд жамияти ҳаёти ҳақида хабар берувчи биринчи манба Ведалар бўлиб, тахминан эрамиздан олдинги 1500 ва 600 йиллар орасида таркиб топгандирлар. Улар гарчи жамиятнинг иқтисодий ривожланиши ва ижтимоий таркиби ҳақида, атрофни, ўраб турган дунёни билиш даражалари ва бошқа кўп нарсалар ҳақида маълумот берсалар ҳам, устун даражада диний мазмунга эга эдилар. Аслини олганда Ведалар - самхитлар – тўрт хилда мавжуддирлар.
Эрамиздан олдинги VI асрда Ҳиндистон шимолида буддизм таълимоти пайдо бўлди. Унинг асосчиси Сидхарта Гаутама (эр.ол. 583-483 йй.) дир. Кейинчалик уни Будда деб аташган.
Буддизмлик марказида тўрт ҳақиқат ётади. Уларга биноан инсоннинг мавжудлиги азоб-уқубат билан чамбарчас боғлиқ. Туғилиш, касаллик, қарилик, ўлим, кўнгилсиз нарсалар билан тўқнашув ва ёқимли нарсалардан жудо бўлиш, орзудаги нарсага эришиб бўлмаслик – буларнинг ҳаммаси жафо чекишга олиб келади. Азоб-уқубатнинг сабаби қувонч ва эҳтирослар орқали ўзгаришларга, қайта туғилишга олиб борувчи иштиёқ (тршна)дир. Азоб-уқубат сабабини бартараф қилиш ана шу иштиёққа барҳам беришда ётади.
Хитой фалсафаси ўзининг гуллаб-яшнаган вақтига «олтин давр» деб аталган эр.ав. VI-III асрларда эришди.. Асосий фалсафий йўналишлар қуйидлагилардан иборат эди: инь-ян, конфуцийчилик, даосизм, исмлар мактаби, моизм, легизм.