И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

 
 

---

33 
4.3. Амалий дастурий таъминлаш 
Сўровлар тиллари юқори даражадаги тиллардан бўлади ва маълумотлар 
базалари ѐки файлларда сақланувчи маълумотларни танлаш учун 
мўлжалланган. Улар одатда интерактив, диалогли ва ностандарт ахборот 
сўровларини қўллаб-қувватлашлари мумкин. Бу тиллар кўпинча маълумотлар 
базалари ѐки иловаларин бошқариш тизимларига (оддий дастурлаш тилларидан 
фарқли равишда) боғланган. 
Ҳисоботлар генераторлари – мижозлар ҳисоботларини яратиш учун 
мўлжалланган дастурлар. Ҳисоботлар генераторлари маълумотларни файллар 
ѐки маълумотлар базаларидан чиқариб олади ва кўпгина форматлардаги 
ҳисоботларни яратади. Бу дастурлар сўровлар тилларига нисбатан 
маълумотларни форматлаш, уларни ташкил қилиш ва акс эттириш усулларини 
назорат қилишнинг кўпроқ даражасини таъминлайди. Ҳисоботларнинг 
кучлироқ генераторлари мураккаб ҳисобловлар ва мантиқий операцияларни 
кейинчалик уларни чиқариш билан бажара туриб, маълумотлар билан 
манпуляциялар қилиши мумкин. Ҳисоботларнинг баъзи генераторларида 
кенгайтирилган маълумотлар базалари ѐки сўров тиллари бўлади. 
График тиллар маълумотларни файллар ѐки маълумотлар базаларидан 
танлаб олади ва уларни график форматида акс эттирдилар. Фойдаланувчилар 
маълумотларни сўрашлари ва бунда улар диаграммада қай тарзда тақдим 
этилганлигини белгилашлари мумкин. Баъзи график дастурлар яна 
маълумотлар устида арифметик ѐки мантиқий операцияларни бажариши 
мумкин. SAS ва Systat кучли таҳлилий график дастурларга мисол бўлиб хизмат 
қилиши мумкин. 
Иловалар генераторлари олдиндан дастурланган модулларга эга, улар 
яхлит иловаларни генерациялаши ва кейингиларни ишлаб чиқишни анча 
тезлатиши мумкин. Фойдаланувчи бажарилаѐтган вазифалар доирасини 
белгилаши мумкин, иловалар генератори эса ҳисоботларни киритиш, 
ишончлилигини текшириш, янгилаш, ишлаб чиқиш ва генерациялаш учун 
тўғри келувчи кодни яратади. Иловаларнинг тўлиқ вазифали генераторлардан 
кўпчилиги ишлаб чиқишнинг интеграцияланган воситалари: сўровлар тили, 
экран дизайнери, график генератори, ҳисоботлар генератори, қабул қилинган 
қарорларни қўллаб-қувватлаш/моделлаштириш ускуналари, хавфсизликни 
таъминлаш воситалари, юқори даражали дастурлаш тили ҳамда маълумотларни 
белгилаш ва ташкил қилиш учун воситаларнинг тўлиқ мажмуасини ўз ичига 
олади. Иловалар генератори тўлиқ вазифали веб-сайтларни ишлаб чиқишга 
мўлжалланган воситаларни ўз ичига олади.