И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

Ёндашувни танланг: ўсиш. Учинчи босқич яратишнинг тўғри 
методикасини танлашдан иборат. Яримта ва келишилмаган қарорлардан 
қочинг. 
Худди 
шундай 
«Ҳаммаси 
бирданига» 
тамойили 
бўйича 
лойиҳалаштирилиши кўзда тутилган умумий ѐндашишдан фойдаланишга 
ҳаракат қилманг. Бундай методика, қоидага кўра, ресурсларни етишмаслиги 
сабабли барбод бўлишга маҳкум. Бунда янггиликлар киритишга қаршиликлар 
анча ўсади, чунки барча ходимларларга ғоятда зўраки режимда ишлашга тўғри 
келади. Мавжуд бўлганлар базасида ташкилот яқин беш йил ичида қандай 
имкониятларни олиши ҳақидаги аниқ тасаввурга эга трансмиллий иловаларни 
яратилиши яхши муқобил бўлади. 
Барча фойдалар ва афзалликларни изоҳлаб беринг. Қилиш мумкин 
бўлганнинг энг ѐмони глобал тизимни яратишни бирдан бир мақсадга 
айлантиришдир. Биринчи навбатда юқори раҳбарият ва хорижий 
филиалларнинг бошқарувчилари алоҳидаги бўлинмалар ва умуман бутун 
компания олиши мумкин бўлган барча афзалликларни аниқ тушуниши керак. 
Ҳар бир тизим ўзининг афзалликларига эга бўлса ҳам, глобал тизимларни 
татбиқ этишдан умумий фойдаларни тўртта категорияга ажратиш мумкин. 
Глобал 
тизимлар 
тўлиқ 
интеграцияланган, 
тақсимланган 
ва
трансмиллийлар 
бошқарув 
ва 
мувофиқлаштириш 
соҳаларида 
янги 
имкониятларни очади. Уларнинг фойдалилигини аниқ баҳолаш мумкин эмас, 
бунинг устига у фаолиятнинг ҳар бир моделида ҳам намоѐн бўлавермайди. 
Бундай тизимлар инқироз бўлган ҳолда бошқа минтақадаги етказиб берувчига 
«ўтиш», ишлаб чиқаришни бошқа ҳудудларга кўчириш ва битта минтақанинг 
ортиқча ресурсларидан бошқасидаги компания маҳсулотига ўсиб борувчи 
талабни қаноатлантириш учун фойдаланишга ѐрдам беради. 
Иккинчи муҳим ҳисса ишлаб чиқариш, фойдаланиш, таъминлаш ва 
сотишни жуда катта такомиллаштиришдан иборатдир. Глобал етказиб 
берувчилар ва глобал дистрибьюторлик тармоғига эга бойликларнинг глобал 
занжирчасини ўзингиз тасаввур қилиб кўринг. Биринчидан, катта менежерлар 
қўшимча қийматга эга фаолиятнинг турларини улар иқтисодий фойдалироқ
бўлган минтақаларга кўчира оладилар. 
Учинчидан, глобал тизимлар бутун дунѐ бўйича мижозларга хизмат 
кўрсатиш ва товарларни сотишни кўзда тутадилар. Бунда устама харажатлар 
уларни мувофиқлаштириш туфайли анча пасайтирилишлари мумкин. 
Ниҳоят, глобал тизимларнинг мавжудлиги корпорация ресурсларидан 
эгилувчанроқ фойдаланиш имконини беради. Ортиқча сармоя ўсиб борувчи 
талаб қаноатлантирилмайдиган ишлаб чиқариш даражаси паст минтақага 
кўчирилиши ѐки саноатнинг бошқа соҳаларига киритилиши мумкин. 
Аммо бундай стратегиялар ўзидан ўзи пайдо бўлмайдилар, фақат янги 
ахборот тизимини ўрнатиш керак бўлади. Уларни мустақил ишлаб чиқиш 

---

143 
керак, глобал тизимларни эса рақиблар устидан афзалликнинг омили ва янги 
қулай имкониятларнинг манбаси сифатида кўриб чиқиш керак. 
Энди биз глобал ахборот тизимлари архитектурасини ишлаб чиқишда 
менежерлар олдида турган энг мураккаб муаммоларни (30.5-жадвал) қандай 
енгиш кераклиги масаласига қайтамиз.
Барча фойдаланувчиларнинг талабларини мослаштириш. Компания 
бўлинмалари заруратлари ва сўровларини солиштириш жараѐни, музокаралар 
учун умумий платформани ишлаб чиқиш ва минтақавий раҳбариятни 
янгиликларни киритишни қабул қилишга тайѐрлаш асосий бизнес-жараѐнлар 
ва уларни қўллаб-қувватлаш тизимларининг қисқача рўйхатини тузишдан 
бошланади. 
Бизнес-жараёндарга 
ўзгартиришлар 
киритиш. 
Сизнинг 
муваффақиятингиз ҳаракатингизни ташкилот фаолиятнинг асосий қоидалари ва 
тамойилларига мос келиши (легитивлик), сизнинг ваколатларингиз ва 
қобилиятингиз фойдаланувчиларни ишлаб чиқиш жараѐнига жалб қила 
олишига боғлиқ бўлади. Самарали эволюцион стратегияни узоқни кўра билиш 
билан биргаликда танлаш бошқаларни қилинаѐтган ўзгаришларнинг зарурлиги 
ва фойдалилигига кўндиришга ѐрдам беради. Бошқа одамларни бу жараѐнга 
жалб қилиш, уларни янгиликлар уларнинг манфаатлари йўлида
киритилаѐтганликларига ишончи, – мана бу асосий тактика. 
Иловаларни 
ишлаб 
чиқиш 
жараёнларини 
мувофиқлаштириш. 
Ўзгаришлар стратегиясини танлаш муаммони ҳал қилишга таъсир кўрсатувчи 
асосий омилдир. Глобал даражада умумий стратегияни ишлаб чиқиш жуда ҳам 
мураккабдир. Ўзгаришларни босқичма-босқич мослаштириш вазиятнинг 
умумий тасаввурига аста-секин ўтиш анча осондир. Икки йилда якунлашга 
ҳаракат қилиш ўрнига ҳаракатларнинг беш йиллик режасидан фойдаланинг 
ҳамда глобал тизимлар миқдорини мақбул миқдоргача қисқартиринг. 
Дастурий таъминлаш версияларини мослаштириш. Ташкилотлар 
дастурий таъминглашни ўзининг барча бўлинмаларида бир вақтда янгилаш ва 
ҳар хил иловаларни бирга бўла олишини текширишни таъминловчи махсус 
тадбирлардан фойдаланишлари мумкин . 
Маҳаллий филиаллардан фойдаланувчиларни глобал тизимлар билан 
ишлашга жалб қилиш. Ходимларни лойиҳалаштириш жараѐнига улар устидан 
назоратни йўқотмасдан, тор маҳаллий манфаатларга эътибор қаратмасдан жалб 
қилиш ушбу муаммо ечимининг калити бўлади. Ҳар хил соҳалардан 
ходимларни сифатни таъминлашнинг трансмиллий марказларга йиғиш 
қаршиликни пасайтириш ва улар вакиллари бўлган бўлимларни қизиқтиришга 
ѐрдам беради. 
Кооптация. Кооптация қандай амалга оширилиши керак? Бу ерда бир 
неча вариантлар бўлиши мумкин. Битта муқобил ҳар бир мамлакатга 
трансмиллий иловаларни аввал ўз ҳудудларида ишлаб чиқиш, кейин эса уларни 
бутун дунѐ бўйича тарқатиш имкониятини беришдан иборат бўлади. Бу ҳолда 
ҳар бир мамлакатга трансмиллий тизимларнинг бир қисмини ишлаб чиқиш 
имконияти берилади ва маҳаллий бўлинмалар бунда умумий транс- миллий 

---

144 
ҳаракатда иштирок этишга ўз ҳиссаларини қўшадилар. Бошқа томондан, бу 
юқори сифатли тизимларни ишлаб чиқиш ва кейин уларни кенгроқ тарқатиш 
имкониятини кўзда тутади. Масалан, немис жамоаси ўзининг тизимларини
Франция ва Италияда муваффақиятли амалга ошириши мумкин.
Иккинчи тактика илғор тажрибанинг янги транмиллий марказини ѐки 
илғор тажрибанинг ягона марказини яратишдан иборат бўлади. Бундай 
марказлар дунѐ бўйича бир неча бўлишлари мумкин, улардан ҳар бири ўз 
эътиборини аниқ бизнес жараѐнларга жамлашлари мумкин. Бу марказлар 
кўпроқ даражада кўпмиллатли жамоаларга асосланган ва халқаро маҳаллий 
миллий бўлинмаларга суянадилар. Илғор тажриба марказлари бизнес-
жараѐнларни 
дастлабки 
идентификациялаш 
ва 
спецификациялашни 
бажаришлари, ахборотларга талабларни белгилашлари, бизнес ва тизимий 
таҳлилни ҳамда барча лойиҳавий ишлар ва тестдан ўтказишни бажаришлари 
керак. Аммо, татбиқ этиш ва тажриба-саноат синовидан ўтказиш дунѐнинг 
бошқа қисмларида амалга оширилади. Маҳаллий ходимларнинг кенг турли-
туманлигини илғор трансмиллий марказлар томонидан жалб қилиниши ишлаб 
чиқишда иштирок этувчи барча гуруҳлар ишни боришига ўз таъсирларига 
эгалигининг белгисидир. Ҳатто тўғри келувчи ташкилий тузилма ва лойиҳани 
бошқаришга тўғри ѐндашиш мавжудлигида ҳам белгиланган техник 
муаммоларга тўқнаш келиш мумкин. Технологиялар, платформалар, тармоқли 
стандартлар ва дастурий таъминлашни танлаш глобал тизимларни яратишнинг 
якунловчи элементи бўлади.