I кириш мавзу: Таълим тизимини бошқариш асослари фанининг мазмун – моҳияти ва аҳамияти

Бажариладиган бу ишларнинг асосий мақсади: болаларга таълим-тарбия жараёни билан уларнинг бўш вақтини унумли ташкил этишдан иборат.
Педагогик жамоа дарсдан ташқари ишлар барча ўқувчиларни қамраб олиши ҳақида қайғуриши керак.
Дарсдан ташқари ишлар ўқувчиларнинг жамоавий қизиқишлари, мустақил фаолият олиб боришлари ва фаолликларининг ўсишига кўмаклашиши зарур.
Шу жиҳатларни ҳисобга олган ҳолда педагогик жамоа дарсдан ва мактабдан ташқари ишларининг тизимини ишлаб чиқишида, мактаб раҳбарияти эса методологик ёрдам кўрсатади ва олиб борилаётган бу ишларнинг жиҳатларини ва сифатини назорат қилади. Ўқувчи ўзи бажараётган иши жамиятга керак ва фойдали эканлигини сезиши ва кўриши керак.
3. Синфдан ва мактабдан ташқари тарбиявий ишларни ташкил этиш ва унга раҳбарлик қилиш.

Мактабдан ташқари бўлган таълим-тарбия муассасалари ўз фаолиятини Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, “Таълим тўғрисида”ги Қонун, Кадрлар тайёрлаш миллий дастури ва бошқа норматив ҳужжатларга асосан олиб борадилар. Мактабдан ташқари бўлган таълим-тарбия муассасаси қонунида белгиланган тартиб асосида ташкил этилган юридик шахсдир, мулкчилик шаклининг туридан қатъи назар, таълим вазирлиги томонидан яратилган асосий устав асосида тузилган ўз уставига эга ва у ҳудудий ижро этиш органлари томонидан рўйхатдан ўтказилади. Мактабдан ташқари бўлган таълим-тарбия муассасалари Республиканинг барча ҳудудий бирликларида очилмоқда (қишлоқ, туман). Улар мустақил равишда ҳамда илмий ишлаб чиқариш структураси ва таълим тарбия комплекси шаклида фаолият юритишлари мумкин. Мактабдан ташқари бўлган таълим-тарбия муассасасининг жамоаси шу ҳудуднинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш кўрсаткичларини ҳисобга олган ҳолда, мустақил равишда, фаолият дастурини ишлаб чиқади.

Таълим олаётганларнинг асосий фаолияти ўз қизиқишлари ва ёшларга асосланган турли гуруҳларда амалга оширилади (секция, гуруҳ, студия, театр).
Машғулотлар битта-иккита мутахассис ёки комплекс дастурлар асосида, маънавият, мусиқа, спорт соҳаларида, ҳар бир шахс билан алоҳида ёки гуруҳларда бутун ижодий уюшма ҳам бир шахс билан алоҳида ёки гуруҳларда бутун ижодий уюшма ҳамкорлигида амалга оширилади. Инвалид болалар билан яшаш жойларининг ўзига индивидуал машғулотлар олиб борилади. Уюшмаларнинг мақсади, вазифалари, молиявий таъминот, таълим вазирлиги томонидан ишлаб чиқилган, педагогик жиҳатдан асосланган бошқарув турлари, ишлаш усуллари, таълим программалари ва режалари асосида амалга оширилади. Уюшма раҳбарияти ва секция бошлиғининг рухсати билан агар бўш иш жойлари мавжуд бўлса, иш жараёнида ота-оналар ўқиётганлар билан ҳамкорликда фаолият кўрсатишлари мумкин. Уюшмаларнинг машғулот жадваллари таълим-тарбия педагоглари томонидан ўқиётганлар учун меҳнат қилиш, ҳордиқ олиш учун энг мақбул кунларни, ёш билан боғлиқ ва ўрнатилган санитар-гигиеник формаларни ҳисобга олган ҳолда тузилган ишлаб чиқилади. Таътил даврида мактабдан ташқари бўлган таълим-тарбия муассасалари ўқиётганлар ва уларнинг ота-оналари билан кўпгина тадбирлар уюштирилади, болалар ва ўсмирлар тўлақонли дам олишлари учун барча мавжуд имкониятларни ҳавола этадилар. Саёҳатлар, турли-туман мусобақалар уюштирилади. Ёш мавсумида мактабдан ташқари бўлган таълим-тарбия муассасалари ўқувчилар учун мутахассислик оромгоҳлари ва сайёҳлик базаларини ташкил этишлари мумкин. Мактабдан ташқари бўлган таълим-тарбия муассасалари бошқа мактабдан ташқари бўлган таълим-тарбия муассасалари қошида ўз филиалларини очишлари мумкин. Мактабдан ташқари бўлган таълим-тарбия муассасалари турли хил ҳудудий бирликларида: шаҳарларда, қишлоқлар ва туманларда турли-туман маросимлар; мусобақалар ташкил этишади ва ўтказилади, замонавий касб турларини излашади. Мактабдан ташқари бўлган таълим-тарбия муассасалари замонавий, етакчи тажрибага асосан услубий қЎлланмалар яратмоқдалар. Мактабдан ташқари бўлган таълим-тарбия муассасалари бошқариш ўқувчилари уларнинг ота-оналари, тарбиячилар ва жамоат аъзолари иштирокида амалга оширилади.
Мактабдан ташари таълим-тарбия муассасалари қонунига зид келмайдиган, бошқа иш фаолиятини юритувчи аҳоли, корхона ва ташкилотларга пуллик хизмат кўрсатишлари мумкин. Қўшимча пуллик ҳизматлар ва ишлар таълим-тарбия муассасаларининг асосий дастуридан ташқари бўлган хизматлар ҳисобланади.
Шартномага асосланган ишлар махсус, ихтисослашган таълим-тарбия муассасалари томонидан амалга оширилади ва у асосан фаолият тури (текин) билан алмаштирилиши мумкин эмас. Яъни болаларга таълим бериш мақсадида давлат томонидан ажратиладиган маблағлар ҳисобга молиялаштириладиган таълим-тарбиянинг даражаси пасайиши мумкин эмас. Қонунда кўрсатилган талабда, мактабдан ташқари таълим-тарбия муассасаси, юқори турувчи ташкилот. Миллий таълим вазирлиги рухсатига асосан чет эл таълим муассасалари билан алоқа ўрнатишлари мумкин.