I. Kirish II. Asosiy qism Bob. Jismoniy tarbiya va sport sog‘lomlashtirish tadbirlarining maqsadi va vazifasi

3.2. Jismoniy tarbiya va sport mutaxassisi kasbiy malakasini 
oshirish talablari 
Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat mutaxassisligi yo‘nalishi bo‘yicha 
quyidagi maxsus fanlardagi mukammal bilimga va ko‘nikmalarga ega bo‘lishi 
kerak. 
Mutaxassislikka kirish: Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat bakalavri 
mutaxassisligini mazmuni. Jismoniy tarbiya o‘qituvchilari sport trenerlariva 
murabbiylari sport yo‘riqchilari kasbining maqsadi va vazifasi. O‘zbekistonda 
jismoniy tarbiya va sport mutaxassislarini kasbiy faoliyati. Jismoniy tarbiya va 
sport mutaxassislarini kasbiy tayrgarliklari. Jismoniy tayyorgarlik, texnik, taktik 
tayyorgarlik, ruhiy tayyorgarlik, nazariy tayyorgarlik, ma’naviy va ma’rifiy 
tayyorgarlik, umumiy va maxsus tayyorgarlik.[101,165,209] 

---

44 
Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat mutaxassislarini ish hujjatlarini 
tuzish. Ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya tadbirlari. Yashash joylarida 
jismoniy tarbiya tadbirlari, ishlab chiqarish va sanoat korxonalari va qishloq 
xo‘jaliklarida jismoniy tarbiya tadbirlarini tashkil etish va boshqarish. Sport 
inshootlari va sport johozlaridan foydalanishni talab qoidalari, sport 
mashg‘ulotlarini tashkil etish va boshqarish. Sport turlari bo‘yicha o‘quv yig‘in 
mashg‘ulotlari o‘tkazish, sportga saralash va yo‘naltirish tadbirlarini tashkil 
etish. 
Jismoniy tarbiya va sport bo‘yicha milliy tadqiqotlar o‘tkazish, jismoniy 
tarbiya va sportga doir uslubiy qo‘llanmalar, tavsiyanomalar, yo‘riqnomalar, 
darsliklar, ilmiy maqolalar, tezislar tayyorlash va ishlab chiqish. Jismoniy 
tarbiya va sport bo‘yicha qarorlar va farmonlar me’yoriy hujjatlar ishlab chiqish 
va tahlil etish. Ommaviy jismoniy tarbiya va sport tadbirlari tashkil etish va 
boshqarish. Maktabgacha muassasalarida kasalxona, dam olish maskanlarida 
jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlarini tashkil etish va boshqarish. 
O‘zbekistonda jismoniy tarbiyani tashkil etish va boshqarish. O‘rta 
Osiyoning qadimgi halqlari tarixida jismoniy madaniyat Sak, Massaget, 
So‘g‘diy, Xorazmiy, Toxar qabilalarining jangavor hayoti. Kushon, Eftolitlar, 
Parfiya, Baktriya davlatlarida harbiy jismoniy tayyorgarlik usullari. Grek, 
Makedon qo‘shinlari Eronliklar, Qora xitoylar, Arab bosqinchilari, CHingizxon 
qo‘shinlari, Rossiya istelochilariga qarshi xalq ozodlik kurashlari va xalq 
qahramonlari. Shiroq, To‘maris, Spitamen, Muqanna, G‘urak, Abu Muslim, 
Jaloliddin Manguberdi, Temur Malik va boshqalar hayoti. 
Temuriylar davrida harbiy jismoniy tayyorgarlik. Amir Temurning harbiy 
san’ati Temur tuzuklari. Amir Temurning davlat boshqaruvlari. Turkiy xalqlar 
tarixida milliy sport turlari va o‘yinlarining shakllanishi va rivojlanishi. Milliy 
urf-odatlar va an’analar. XX asr davomida O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va 
sportning taraqqiyoti O‘zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sport 
tizimi jismoniy tarbiya va sportning boshqaruv organlari. Jismoniy tarbiya va 
sport qo‘mitasi. Havaskorlik va professional sport uyushmalari. O‘zbekistonning 

---

45 
halqaro sport va halqaro olimpiya harakatida ishtiroki. O‘zbek sportchilarining 
halqaro sport musobaqalaridagi ishtiroki. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 
Vazirlar 
Mahkamasi, 
jismoniy 
tarbiya 
sportni 
irvojlantirish 
hamda 
ommaviylashtirish bo‘yicha buyruq, qaror, farmon va nizomlari. Jismoniy 
tarbiya sportni rivojlantirish bo‘yicha jamg‘arma va fondlarni tashkil etish. 
O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish tadbirlari. 
Sport trenirovkalarini nazariy asoslari: jismoniy rivojlanish, mashq 
ko‘rganlik, sport shaklsi. Sportchining tayyorgarligi. Jismoniy tayyorgarlik, 
texnik-taktik tayyorgarlik, nazariy tayyorgarlik. Sport trenirovkasi vositalari. 
Maxsus jismoniy mashqlar sport natijalariga iqlim sharoiti va atrof muhitni 
ta’siri. Trenirovka davrlarini rivojlantirish, tayyorgarlik, musobaqa va o‘tish 
davrlari. Sport mutaxassisligiga erishish. Boshlang‘ich davr, rivojlantirish va 
takomillashtirish davri, yuksak natijalarga erishish davri. Sportga yo‘naltirish va 
saralash tadbirlari. O‘quv yig‘in mashg‘ulotlarini tashkil etish. Sport bilan 
mustaqil shug‘ullanish. Sport bilan shug‘ullanishda to‘g‘ri ovqatlanish, dam 
olish, gigienik talablarga rioya qilish. Sport bilan shug‘ullanishda tibbiy nazorat 
va o‘z-o‘zini nazorat qilish. 
Hakamlikni nazariy asoslari: Sport turlari bo‘yicha musobaqalar tashkil 
etish va boshqarish. Tuman, shahar, viloyat, respublika miqyosidagi 
musobaqalar, halqaro musobaqalar, Qit’a va Jahon birinchiliklari, olimpiada 
o‘yinlari musobaqalari tartib qoidalari. Sport uyushmalari aro sport 
musobaqalari ishlab chiqarish sanoat korxonalari –ishloq xo‘jaligi ta’lim va 
tibbiyot tizimi, mudofaa va ichki ishlar uyushmalarini sport musobaqalari turlari 
mazmuni, maqsadi va jamoa birinchiliklari, an’anaviy sport musobaqalari, ochiq 
sport turnirlari. Musobaqalar nizomi. Musobaqalarga talabnoma berish tartibi. 
Musobaqalar 
bayonnomasini 
qayd 
etish. 
Musobaqalar 
o‘tkaziladigan 
inshootlarga qo‘yiladigan talablar. Musobaqalarni ommaviylashtirish. Axborot 
vositalari, tibbiy yordam, san’atkorlar, muxlis va jismoniy bilimlarni jalb etish. 
Musobaqalarni boshqarish, hakamlar tartibi, bosh hakam yordamchi hakamlar, 
maydondagi, gilamdagi hakamlar, orbitr referi, axborotchi hakam, vaqtni 

---

46 
nazoratchi hakam, kompyuter psixologiyasini boshqaruvchi hakam e’tirozlarini 
hal etuvchi hakam, sport turlariga muvofiq hakamlar tartibi va vazifalari. 
Musobaqalarda qur’a tashlash va saralash tizimlari. Aylanma va olimpiya 
tizimlari. Sport turlari bo‘yicha hakamlar tayyorlash tizimi. Hakamlik toifalari. 
Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat, sport mutaxassisliklarini hakamlik 
bo‘yicha tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish. 
Kichik maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi: boshlang‘ich sinf 
o‘quvchilarini jismoniy tarbiyasi maqsadi va vazifasi. Jismoniy tarbiya 
vositalari, jismoniy tarbiya tadbirlari. Jismoniy tarbiya darslari. Jismoniy 
tarbiyada sinfdan va maktabdan tashqari ishlar. Yashash joylarida va oilada 
jismoniy tarbiya. Kuni uzaytirilgan guruxlarda jismoniy tarbiya. Boshlang‘ich 
sinif o‘quvchilar, engil atletika, kross yugurishlari, gimnastika va xarakatli 
o‘yinoarga o‘rgatish uslubiyoti. 
Xarakatli o‘yinlar maqsadi va vazifasi. Xarakatli
o‘yinlar turlari
va 
mazmuni. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini jismoniy rivojlanishini nazorat qilish 
va baxolash. Jismoniy tarbiya jarayonida tibbiy nazorat. Boshlang‘ich sinf 
o‘quvchilarini sportga yo‘naltirish va saralash. Jismoniy tarbiya ta’sirida 
organizimda bo‘ladigan ijobiy va salbiy o‘zgarishlar. To‘g‘ri qadu qomatni 
shakillantirish. Xarakat faoliyati sog‘lom turmush tarziga o‘rgatish. 
Sport inshoatlari: Sport inshoatlari turlari va klassifikatsiyasi. Yopiq va 
ochiq sport inshoatlari. Sport inshoatlariga qo‘yiladigan texnik sanitar va 
gigenik talablar. Sport inshoatlarining muxlis sig‘dirish xajmi va texnik 
xavfsizlik talablari. Sport inshoatlarining asosiy maydon, boshqaruv, axborat, 
qabulxona, yig‘ilishlar zali, mexmonxona, sanitar gigena xonalari va yordamchi 
xonalar. Sport inshoatlarini yoritilish, toza xavo bilan ta’minlanishi , yong‘in 
xavfsizligi va favqulotdagi xodisalarga tayyorgarlik talablari. 
Sport o‘inlari: Voleybol, Basketbol, Qo‘l To‘pi, Tennis madonlari, futbol, 
Regbi, Beysbol, sporti stadionlari, Sport o‘yinlari maydonlarining xajmi. Ochiq 
sport arenalari va yopiq sport arenalari. Qishki sport zallari va ularga 
qo‘yiladigan talablar. Muz sport saroylari. Sport zallari va ularga qo‘yiladigan 

---

47 
talablar. Gimnastika zallari, gimnastik mashq maydonlari, gimnastik jixozlar va 
ularga qo‘yiladigan talablar. Yakka kurash sporti maydonlari va zallari, yakka 
kurash sporti jixozlari va ularga qo‘yiladigan talablar. Boks, Kurash va yakka 
kurash sport zallari, Og‘ir atletika sport zallari xajmi. Og‘ir atletika sporti 
jixozlari va ularga qo‘yiladigan talablar. Engil atletika sport stadionlari. 
Yugurish yo‘lkalari. Sakrash va uloqtirish, itqitish maydonlari. Engil atletik 
jixozlar va ularga qo‘yiladigan talablar. Ochiq va yopiq suzish xavzalari. Suzish 
xavzalari xajmi va suv sig‘imi. Suvga qo‘iladigan gigenik , xiik , fizik, texnik, 
termik talablar. Suvga sakrash maydonlari, tramplinlar va ularga qo‘yiladigan 
talablar. Suv sporti jixozlari va ularga qo‘yiladigan talablar. Milliy sport 
o‘yinlari o‘tkazish maydonlari xajmi, kerakli jixozlar va ularga qo‘yiladigan 
talablar. Amaliy texnik tayyorgarlik sport maydonlari va ularga qo‘yiladigan 
talablar. Ot sporti maydonlari. Epadromlar. Qishki va yozgi ot sporti maydonlari 
va ularga qo‘yiladigan texnik va gigenik talablar. Sport inshoatlaridan 
oydalanish va ularni boshqarish qoidalari. Sport shaharchalari olimpiya daxalari. 
Sport metralogiyasi: Sport turlarida son ko‘rsatkichlarini manitalogik, 
statistik, qayta ishlash uslublari. Jismoniy rivojlanganlikning o‘rtacha 
ko‘rsatkichi, ko‘rsatkichlar korrelyasiyasi va variatsiyasi, ko‘rsatkichlar 
ishonarliligi, xatolar xatolik farqi qvadratik belgilar. Jismoniy rivojlanganlikni 
aniqlash jixojlari va ulardan foydalanish usullari. Antropometrik ko‘rsatkichlarni 
sport natijalariga ta’siri. Jismoniy fazilatlar ko‘rsatkichlarini mamavzutik, 
statestik taxlil etish. Sportga yo‘naltirish va saralash tadbirlarida, sport 
natijalarining son ko‘rsatkichlarining axamiyati. Jismoniy tarbiya va sportda 
metralogik o‘lcham tadbirlarini tashkil etish va boshqarish. O‘lchashning texnik 
vositalari xamda kerakli jixozlar. 
Sport mahoratini oshirish: Sport turlariga muvofiq jismoniy texnik, taktik, 
ruxiy va nazariy tayyorgarlik ko‘rish. Umumiy va maxsus tayyorgarlik. Sport 
turlari xaraktlarining texnik va taktikasini egallash, rivojlantirish va 
takomillashtirish. Sport maxoratini oshirishda mashg‘ulotlarni rejalashtirish. 

---

48 
Tayyorgarlik musobaqa va o‘tish davrlari. Sport turlari bo‘yicha trenirovka 
mashg‘ulotlari shakllari. 
Davolash jismoniy madaniyati va massaj. DJM asoslarini yaratilishi. 
Massaj va ularning turlari. Massaj tavsiya etiladigan va tasdiqlanadigan 
xolatlar. Yurak qon tomir tizimi, nafas olish, ovqai xazm qilish, qon tizimi, 
ayrish tizimi, modda almashinuvining buzilishi va tayanch xarakati apparati 
xamda asab, ruxiy kasalliklarda DJM dan foydalanish uslublari vositalari, 
qoidalari va talablari. Jarroxlikdan va muolajalardan so‘ng, ayollar kasalliklari, 
qon va teri kasalliklarida DJM dan foydalanish uslublari, vositalari, shakllari, 
talablari va qoidalari. Kasb kasalliklaridan so‘ng qayta tiklanish tadbirlarida 
DJM dan foydalanish. Sog‘ligi zaif bolalar maxsus tibbiy guruxga kiritilgan 
o‘quvchilar va talabalar bilan DJM mashg‘ulotlari tashkil etish va o‘tkazish. 
Bolalar va qariyalar kasalliklarida DJM dan foydalanish uslublari talablari va 
qoidalari. Kam xarakatlilik hamda nogironlarni qayta tiklash, jismoniy 
rivojlantirish va sog‘lomlashtirishda DJM dan foydalanish shakllari vositalari, 
uslublari, talablari va qoidalari. 
Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat baklavri ta’lim olish davrida ta’lim 
muassaslari, jismoniy tarbiya dasturida keltirilgan sport turlari bo‘yicha nazariy 
va amaliy bilim va malakalariga ega bo‘lish kerak. Hamda bir sport turi bo‘yicha 
mutaxassislikni egallab sport bo‘yicha birinchi darajali sportchi talablarini 
bajarish kerak. 
Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat bakalavri ta’lim olish davrida sport 
mutaxassisligi bo‘yicha kurs ishlari bajarilish kerak. Kurs ishi qo‘l yozma 
xolatida yoki kompyuter texnologiyasida yozilishi mumkin. Kurs ishida mavzu, 
reja, matn foydalanilgan adabiyotlar ruyxati, shuningdek jadval, rasm, sxema, 
grafiklar berilishi mumkin. Bajarilgan kurs ishi xajmi 25 betdan iborat bo‘lishi 
mumkin. Kurs ishi kafedra yig‘ilishida ximoya qilinadi. Kurs ishi 3 yil 
davomida kafedrada saqlanadi. Kurs ishi mavzularisport to‘ri tarixi shakllanishi, 
rivojlanishi, sportchilarni texnik, taktik, jismoniy nazariy umumiy va maxsus 

---

49 
tayyorgarlik trlari, sport trenirovkalarini rivojlantirish. Sport musobaqalarini 
tashkiletish va o‘tkazish. Xakamlmk kabi mavzularni taxlil etish mumkin. 
Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat bakalavr mutaxassislik buyicha 
nazariy fanlardan kurs ishi bajariladi. Nazariy fanlardan bajariladigan kurs 
ishiga xam amaliy ishlarga quyiladigan talablar quyiladi. Nazariy fanlardan kurs 
ishlari, mavzulari kafedrada o‘quv yili boshida e’lon qilinadi. Jismoniy tarbiya 
nazariyasi va uslubiyoti fanidan yoziladigan kurs ishlari jismoniy tarbiyani 
nazariy asoslari hamda jismoniy tarbiya uslubiyoti masalalarini yoritishga 
qaratilgan bo‘ladi. 
Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat bakalavri ta’lim olish davomida 
ikki bosqichli malakaviy amaliyot o‘tadilar. Dastlabki amaliy sport turlari 
bo‘yicha o‘quvchilar yig‘ini hamda sayyohlik yurishi shaklida o‘tkazilishi 
mumkin. lager yig‘ini amaliyotida sport turlari bo‘yicha trenirovka 
mashg‘ulotlari o‘tkaziladi. Sayyohlik yurishlarida tabiat qo‘ynida sayyohlik 
yurishlari 
tashkil 
etiladi. 
Jismoniy 
harakat 
malaka, 
ko‘nikmalari 
takomillashtiriladi. Malakaviy amaliyotning ikkinchi bosqichi pedagogik 
amaliyot shaklida o‘tkaziladi. 
Pedagogik amaliyot davomida talabalar, ta’lim muassasalarida, jismoniy 
tarbiya darslari, jismoniy tarbiyada sinfdan tashqari ishlash, kun tartibidagi 
jismoniy tarbiya tadbirlari va sport to‘garagi mashg‘ulotlari, musobaqalari 
tashkil etish va o‘tkazishni o‘rganadilar. Shuningdek jismoniy tarbiya 
o‘qituvchilarining ish hujjatlaridan jismoniy tarbiya dasturi asosida ishchi 
rejalari, sport mashg‘ulotlari, bayonnomalari, sport musobaqalari kalendar 
rejalari, tuzish va tayyorlash, malaka va ko‘nikmalarini egallaydilar. 
Pedagogik amaliyot davomida jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti 
fani bo‘yicha nazariy bilimlari, hamda sport turlari bo‘yicha egallagan amaliy 
tayyorgarliklardan foydalanadilar. Shuningdek o‘quvchilar bilan tarbiyaviy 
ishlar olib borish, o‘quvchilar sog‘ligini tibbiy nazorat qilish va tibbiy 
guruhlarga 
ajratish, 
jismoneiy 
tarbiya 
darslarini 
zichligini 
aniqlash, 
(xronometraj), jismoniy yuklamalarni organizmga ta’siri (pulsometriya) hamda 

---

50 
jismoniy tarbiya va sportga oid kechalar, suhbatlar uyushtiriladilar va 
o‘tkazadilar. Talabalar pedagogik amaliyot davomida kundalik reja tutadilar. 
Pedagogik amaliyot hujjatlarini tayyorlaydilar. 
Mutaxassislik fanlari bo‘yicha bilimga, tasavvurga va tushunchaga ega 
bo‘lishlari, amaliy, malaka va ko‘nikmalari hamda tajribalari shakllanishiga ega 
bo‘lishi kerak. 
Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat asoslari: jismoniy tarbiyaning 
yangi va namunaviy usullari va shakllari jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarining 
tarkibiy xususiyatlari. Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat dolzarb 
muammolari, o‘quv sport mashg‘ulotlarini rejalashtirish, sport inshootlari, 
moddiy texnika bazasini ta’minlash, jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat 
mutaxassislarining tayyorgarligini asosiy tushunchalari, shakllari, shaxsning har 
tomonlama rivojlanishida jismoniy tarbiyaning samarali uslub va shakllari, 
bolalar va o‘smirlar organizmini rivojlanishi. Jismoniy yuklamalarni me’yorlash 
talabalar, ta’lim-tarbiya faoliyatining samaradorligini oshirishning yangi 
pedagogik texnologiyalari. Jismoniy tarbiya va sportda malaka va ko‘nikmalar 
shakllanishini nazorat qilish tizimi. Milliy sport va harakatli o‘yinlari, an’ana va 
urf-odatlarining jismoniy tarbiya jarayonida va mutaxassislar tayyorlashdagi 
ahamiyati. Jismoniy tarbiya darslarida texnik vositalardan samarali foydalanish, 
jismoniy tarbiya va sportda yuksak natijalarga erishi, tamoyillari va tizimlari, 
mutaxassislik fanlari bo‘yicha milliy uslubiy tavsiyanomalar tayyorlash, 
talabalar ta’lim tarbiya jarayonini rejalashtirish, ta’lim muassasalarida ommaviy 
sport sog‘lomlashtirish ishlarini tashkil etish va boshqarish. 
Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat asoslari fanidan muhokama 
etiladigan mavzular: 
O‘rta Osiyo va O‘zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport tizimida 
erishilgan ilmiy pedagogik yutuqlar tavsifi, Jismoniy tarbiya va jismoniy 
madaniyat bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlash tadbirlari o‘quvchi va yoshlarni 
jismoniy tarbiyalash va ta’lim berish muammolari ta’lim muassasalarida sinfdan 
tashqari ishlar va maktabdan tashqari ishlar hamda yashash joylarida va oilada 

---

51 
jismoniy tarbiyani tashkil etish va boshqarish masalalari. Jismoniy tarbiyani 
ilmiy uslubiy, moddiy texnik, tashkiliy va huquqiy asoslari, jismoniy tarbiya 
jarayonida ta’lim berish va pedagogik nazoratning samarali shakl, uslublari va 
vositalari. Jismoniy tarbiya tizimida milliy harakatli o‘yinlar va sport o‘yinlari, 
urf-odatlar, an’analardan foydalanish. Qizlar va ayollarning jismoniy tarbiyalash 
muammolari. O‘zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportga oid 
qarorlar, qonunlar va farmonlarning tahlili. 
O‘zbekistonga mustaqillik davrida jismoniy tarbiya va sportning 
rivojlanishi tarixi va sotsiologiyasi. O‘zbekiston Respublikaisda jismoniy tarbiya 
va sport va aholini sog‘lomlashtirish tadbirlariga oid ahamiyati. Milliy olimpiya 
qo‘mitasi faoliyatining mazmuni va ahamiyati. Sportchilarning xalqaro arendasi 
yuqori natijalari hamda xalqaro sport aloqalari. Olimpiya shuhrati muzeyini 
tashkil etish maqsadining mazmuni. Jismoniy tarbiya va sportni boshqarishda 
davlat va jamiyatlarning ahamiyati. Ijtimoiy tadqiqotlarning asosiy uslublari. 
O‘zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportning tarixi. Jismoniy 
tarbiyaning organizmiga ijobiy ta’siri va chiniqish muolajalari, milliy jismoniy 
tarbiya tadbirlari haqida sharq mutafakkirlarining ta’limoti. O‘zbekistonda 
milliy olimpiya qo‘mitasi va olimpiya harakati. Jismoniy tarbiya va sportga oid 
ma’ruza va seminarlar, amaliy mashg‘ulotlar, o‘quv trenirovka mashg‘ulotlari 
hamda sport tadbirlari o‘tkazish. Talabalar o‘rtasida ommaviy sport 
sog‘lomlashtirish tadbirlarini ahamiyati. 
O‘zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya haqidagi qonun, qaror va 
farmonlar. Jamiyatda jismoniy tarbiya va sportning tutgan o‘rni. Jismoniy 
tarbiya va sportni rivojlantirishda O‘zbekiston Respublikasida olib borilayotgan 
tadbirlar va davlat siyosati. O‘rta Osiyo xalqlari, Turkiy xalqlar va o‘zbek millati 
tarixida jismoniy madaniyat, harbiy jismoniy tayyorgarlik, milliy sport turlari va 
harakatli o‘yinlar, urf-odatlar va an’analarini ahamiyati. Sharqda jismoniy 
tarbiyaning 
tibbiy 
asoslarining 
yaratilishi, 
xalq 
qahramonlarining 
qahramonliklari va hayoti, harbiy jismoniy tayyorgarlik usullari “Jangnoma” 
asarlarida ta’riflanishi. O‘zbekistonda olimpiya harakatiga asos solinishi milliy 

---

52 
olimpiya qo‘mitasining faoliyati va xalqaro sport harakatlaridagi aloqalari. 
Mustaqillik davrida O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sportning traqqiyoti 
o‘zbek sportchilarining halqaro sport arenalaridagi yutuqlari. Jismoniy tarbiya 
va sport tarixiga oid tavsiyalar. 
Jismoniy rivojlanishni nazorat qilish va sport tibbiyoti fani bo‘yicha 
mutaxassis quyidagi tushunchalarga ega bo‘lishi kerak. Jismoniy tarbiya va 
sport bilan shug‘ullanishda tibbiy nazoratini ahamiyati va xususiyatlari. 
Jismoniy rivojlanganlik darajasini baholashni samarali uslub va shakllari. 
O‘quvchilar va talabalarni sog‘lomlashtirish va tiklanish usullari shakllari va 
yo‘llari. Jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanuvchilar jarohatlanishni oldini 
olish usullari. Sport natijalarini oshirishni tibbiy asoslari. Sport tibbiyotida ilmiy 
tadqiqotlar tashkil etish va olib borish. Jismoniy tarbiya va sport mutaxassisligi 
tayyorlashni tibbiyo asoslari. Organizmni qayta tiklanishida jismoniy tarbiya va 
sportni ahamiyati. Kun tartibini tashkil etish va rejalashtirish. Sport tibbiyotiga 
oid ma’ruzalar, amaliy va nazariy mashg‘ulotlar olib borish. Sport tibbiyotiga 
doir ilmiy tadqiqotlar o‘tkazish va natijalarni tahlil etish. 
Sport tibbiyoti va jismoniy rivojlanishini nazariy qilish orasida muhokama 
etiladigan ma’ruza, seminar, amaliy va tajriba mashg‘ulotlarini mavzulari: sport 
tibbiyotiga doir fanlar va bilimlarni tashkil etish. Jismoniy tarbiya va sport bilan 
shug‘ullanishda tibbiy nazoratni ahamiyati. Xususiyatlari va ularni tashkil etish. 
Jismoniy rivojlanishni baholashni usul va shakllari. Jismoniy tarbiya va sport 
bilan shug‘ullanuvchilarni funksional holatini aniqlashni vosita va uslublari. 
O‘quvchi va talabalarni sog‘lomlashtirish, jismoniy tarbiya va sportni roli. 
Jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanishda jarohatlanishni oldini olishni 
ahamiyati. Kun tartibi, vositalari va sport natijalarini oshirishni uslub va 
shakllari. Jismoniy rivojlanishni nazorat qilish va sport tibbiyotida ilmiy 
tadqiqotlar tashkil etish va o‘tkazish. 
Jismoniy fazilatlarni rivojlantirishning samarali usul va shakllari fani 
bo‘yicha mutaxassis quyidagi tushuncha va tasavvurlarga, bilim, ko‘nikma va 
malakalarga ega bo‘lishlari kerak. Pedagogika va psixologiyaning asosiy 

---

53 
qonuniyatlari. O‘zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport bo‘yicha 
qaror va farmonlari hamda nizomlarining ahamiyati. Jismoniy fazilatlarni 
takomillashtirish va rivojlantirishning vosita uslub va shakllari. Jismoniy 
fazilatlarni takomillashtirishning sport moddiy texnika bazasini faoliyatini 
jismoniy fazilatlarni rivojlanishining yosh xususiyatlari. Jismoniy fazilatlarini 
rivojlantirishda qo‘lbola jihozlardan foydalanish. 
Jismoniy fazilatlarni rivojlantirishning amaliy va reyting usulida nazorat 
qilish. Jismoniy fazilatlarni rivojlantiruvchi mashqlar va komplekslar. Umumiy 
tayyorgarlik mashg‘ulotlarini rejalashtirish, tashkil etish. Jismoniy fazilatlarini 
rivojlantirishning yangi pedagogik texnologiyalari va etuk mutaxassislarining 
tajribalari. Jismoniy tarbiya va sport jarayoni nazariyasi va amaliyoti 
muvofiqligi. Organizm rivojlanishi yosh xususiyatlari va jismoniy yuklamalarni 
boshqarish ta’lim tarbiya jarayonini faollashtirishni samarali uslublari. Jismoniy 
fazilatlarni rivojlantirishini qizlar, o‘smirlar. Bolalarda yoshi va psixologik 
xususiyatlari jismoniy fazilatga mos ravishda jismoniy yuklamalarni me’yorlash 
uslublari jismoniy fazilatlarni rivojlantirish jarayonida ta’limning texnik 
vositalaridan samarali foydalanish. 
Jismoniy fazilatlarni rivojlantirishning samarali shakl va uslublari fani 
bo‘yicha quyidagi mavzular tahlil qilinadi. Jismoniy fazilatlarni rivojlantirish va 
shakllantirishda moddiy texnika bazasini yaratish. Tarbiya vositalarini tanlash va 
foydalanishni jismoniy fazilatlarni rivojlantirish samaralarini oshirish. Jismoniy 
fazilatlarni rivojlantirishning yosh va jins xususiyatlari. Kuch fazilati, kuch 
turlari, kuchni tarbiyalashning uslublari va tamoyillari jismoniy yuklamalarini 
me’yorlash uslublari, tezkorlik fazilati. Oddiy va murakkab reaksiyalar. 
Tezkorlikning fiziologik asoslari. Tezkorlikning rivojlantirish uslublari. 
Chidamlilik fazilati. Umumiy va maxsus chidamlilik. Nafas olish va chidamlilik. 
Chidamlilikni rivojlantirishning aerop va anaerop uslubiyoti. Chaqqonlik 
fazilati. Muvozanat saqlash va makonni, zamonni xis qilish qobiliyati. 
Chaqqonlikni tarbiyalash uslubiyoti. Egiluvchanlik fazilati. Aktiv va passiv 
harakatlar. Aktiv va passiv egiluvchanlik. Egiluvchanlikning 

---

54 
rivojlantirish uslubiyoti. Jismoniy fazilatlarni rivojlantirishda sport jihozlari va 
moslamalaridan foydalanishning samarali usullari. Jismoniy fazilatlarni 
rivojlantirishda 
jismoniy 
qobiliyatlarni 
rivojlantirishda 
o‘qituvchi 
murabbiylarning kasbiy mahorati. Jismoniy fazilatlarni rivojlantirishda yosh, 
jins. Jismoniy tayyorgarlik. Jismoniy qobiliyatlarga muvofiq yondoshish. 
Jismoniy tarbiya mutaxassislarini tayyorlashni modellashtirishni asoslari 
fanidan mutaxassislar quyidagi tushunchalarga, tasavvurlarga, bilimga ega 
bo‘lishi kerak. Mutaxassislarni sport darajasini nazorat qilish usullari. 
Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyatni tashkiliy va uslubiyo 
muammolari. Mutaxassislar mahoratini oshirish va raqobat bardoshliligini 
ta’minlashni asosiy yo‘li. Ta’lim tarbiya jarayonini samaradorligini oshirish 
usullari. Jismoniy tarbiya va sport mutaxassislarini tayyorlashni asosiy 
tushunchalari va yo‘nalishlari. Jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlarida 
o‘qituvchilar pedagogik mahorat va tajribalarni ommaviylashtirish. Jismoniy 
tarbiya va sport mashg‘ulotlarining samarali shakl, uslub va vositalari. 
Mutaxassislarni tayyorlashni rejalashtirish va nazorat qilish. Mutaxassislarni 
tayyorgarligini nazorat qilishni reyting usullarini mezonlarini jismoniy tarbiya 
jarayonida, jismoniy yuklamalarni me’yorlash va boshqarish. Ta’lim tarbiya 
jarayonida o‘qitishni texnik vositalari, kompyuter texnologiyasi, sport jihozlari 
va moslamalardan foydalanish. O‘quv tarbiya jarayonida pedagogik, didaktik, 
biomexanik, gigienik, fiziologik bilimlardan foydalanish. O‘zbekiston va O‘rta 
Osiyo mamlakatlari hamda horijiy mamlakatlar etuk mutaxassislarini pedagogik 
tajribalarini umumlashtirish o‘quvchilar va talabalar mustaqil ta’lim olish 
jarayoni ilmiy, uslubiy tashkil etish. Mutaxassislar nazariy va amaliy 
tayyorgarligi takomillashtirish va nazorat qilish. 
Jismoniy tarbiya mutaxassislari tayrlashni modellashtirish asoslari fanidan 
quyidagi mavzular tahlil etiladi. Jismoniy tarbiya o‘qituvchilari va 
murabbiylarining belgilangan va kommsunitativ qobiliyati. Yangi pedagogik 
texnologiyalaridan jismoniy tarbiya jarayonida o‘qituvchi va murabbiylarni 
pedagogik mahorati. O‘qituvchi va murabbiylarni ruxiy va estetik 

---

55 
tayyorgarliklari, nutq majdaniyati. Pedagogik tajribalarni takomillashtirish 
O‘zbekiston, O‘rta Osiyo va xorijiy mamlakatlar mutaxasislarni pedagogik 
tajribalarni o‘rgatish va taxlil etish. Ta’lim tarbiya jarayonida texnik vositalash 
kompyuter texnalogiyalaridan foydalanish. Yangi pedagogik texnalogiyalar. 
Ta’lim tarbiya jarayonini samaradorligini oshirishni uslub vositalari. Fan 
dasturlarini va ularni ta’lim tarbiya jarayoniga tadbiq etish jarayonlari. 
Mutaxasislar tayyorlash sportini nazorat qilishni rejalashtirish, ilmiy asosda 
tashkil etish. 
Jismoniy tarbiya va sportda menedjment va marketing fani bo‘yicha 
quyidagi tushuncha tasavvur, bilim malakalarga ega bo‘lishi kerak. Sport 
marketingini tashkil etish maqsadi va vazifalari hamda xususiyatlari, Bozor 
iqtisodiyoti sharoitida shart marketingini boshqarish. Sport jihozlaridan sport 
xizmatlaridan foydalanish. Sportda xomiylik va retsenziyalash. Sport marketingi 
kompyuter texnologiyalari va internetdan foydalanish. Jismoniy tarbiya va 
sportda mablag‘ bilan ta’minlash. Bozor iqtisodiyoti sharoitida jismoniy tarbiya 
va sportda menedjment. Jismoniy tarbiya va sportda reklama, targ‘ibot va 
tashviqot tadbirlari. Jismoniy tarbiya va sportda menedjment va marketing 
huquqiy , moddiy texnik va tashkiliy asoslari. Jismoniy tarbiya va sportda 
menedjment va marketing tizimini rejalashtirish, boshqarish va foydalanish. 
Jismoniy tarbiya va sportda menedjment va marketing fani bo‘yicha quyidagi 
mavzuda tahlil etiladi. Jismoniy tarbiya va sportda menedjment va marketingni 
maqsadi va vazifasi. Jismoniy tarbiya va sportda mablag‘ bilan ta’minlashni 
xususiyatlari. Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida. Jismoniy tarbiya va sportda 
menedjment va marketingni tashkil etish. Jismoniy tarbiya va sportda 
menedjment va marketing boshqarish va uning xususiyatlari. Sport jihozlari, 
inshootlari va mutaxassislari g‘oya va rejalari va sport xizmatlarini tashkil etish. 
Reklama targ‘ibot, tashviqot qilish. Jismoniy tarbiya va sportda homiylik 
retsenziyalash tadbirlari. 

---

56 
Xulosa 
Kurs ishiimizda jismoniy tarbiya o‘qituvchilari va sport murabbiylarining 
kasbiy faoliyati shakllari va turlari tahlil etildi. Jismoniy tarbiya mutaxassislari 
oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalarida tayyorlanadilar. Ularning ta’lim 
tarbiya jarayoni nazariy bilimlar va amaliy malaka va ko‘nikmalar egallash 
shakllaridan iborat bo‘ladi. 
Nazariy bilimlar ma’ruza, seminar va tajriba mashg‘ulotlari davomida berib 
boriladi va o‘zlashtiriladi. Amaliy mashg‘ulotlarda sport turlari va jismoniy 
harakatlarning texnik va taktik shakllari o‘rganiladi xamda jismoniy fazilatlar 
takomillashtirilib boriladi. 
Shuningdek sport turlari bo‘yicha mutaxassislik mashg‘ulotlarida texnik va 
taktik xamda jismoniy tayyorgarlikdan ega bo‘lgan sport tayyorgarligi malaka 
va ko‘nikmalari shakllantiriladi. To‘liq mutaxassislikka ega bo‘lgan jismoniy 
tarbiya o‘qituvchilari va sport murabbiylari faoliyati ta’lim muassasalari xamda 
yashash joylarida jismoniy tarbiya, sport va sog‘lomlashtirish tadbirlari tashkil 
etish va boshqarishdan iborat bo‘ladi. 
Ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya tadbirlari ertalabki badan tarbiya, 
jismoniy tarbiya darslari, dars davomidagi fikult daqiqalar, katta tanaffusdagi 
harakatli o‘yinlar, sport to‘garaklaridagi mashg‘ulotlar, sport musobaqalari va 
bayramlar, kun tartibidagi sayrlar va sayyohlik yurishlaridan iborat bo‘ladi. 
Bolalar bilan yashash joylarida tashkil etiladigan jismoniy tarbiya tadbirlari 
harakatli o‘yinlar, sport mashg‘ulotlari, musobaqalar, bellashuvlar va bayramlar 
shaklida tashkil etiladi. 
Jismoniy tarbiya mutaxassislari bolalar va aholi bilan jismoniy tarbiya sport 
va sog‘lomlashtirish tadbirlarini nazariy mashg‘ulotlar, amaliy mashg‘ulotlar 
shakllarida tashkil etadilar. Nazariy bilimlar jismoniy mashqlar va sport 
turlarining maqsadi va vazifasi, shakllari xamda ularning organizmga ta’siri kabi 
masalalarni o‘rgatadi. Amaliy mashg‘ulotlarda jismoniy harakatlar malaka va 
ko‘nikmalari shakllantiriladi. Sport turlari harakatlarining texnika va taktikasi 
egallanadi xamda jismoniy fazilatlar rivojlantiriladi. Amaliy mashg‘ulotlarda 

---

57 
shug‘ullanuvchilar harakatlarni amalda bajarib malaka va ko‘nikma xosil qiladi. 
Buning uchun jismoniy tarbiya mutaxassislari mashqlarni amalda bajarib 
ko‘rsatadilar. Bu murabbiylarni amaliy tayyorgarliklari yuqori bo‘lishligini talab 
etadi. 
Jismoniy tarbiya mutaxassislarining barcha faoliyat turlari bolalarni va 
aholini sog‘lomlashtirish va jismoniy rivojlantirish vazifalarini hal etishga 
qaratilgan bo‘ladi. Jismoniy tarbiya va sport mutaxassislarining kasbiy 
tayyorgarliklarini takomillashtirish hamda ta’lim va tarbiya jarayonlarini 
samarali tashkil etilishi bo‘yicha mutaxassislarni qayta tayyorlash kasbiy 
tajribalarini ortirib borish keng tashkil etilgan. 
Kasb hunar kollejlari jismoniy tarbiya mutaxasssilarining kasbiy 
tayyorgarliklarini takomillashtirish maqsadida har uch yilda kasbiy malaka 
oshirish va qayta tayyorlash tashkil etiladi. Kasbiy malakalarni oshirishda va 
qayta tayyorlash jarayonlarida tinlovchilarga jismoniy tarbiya va sport 
sohasining etuk mutaxassislari nazariy va amaliy mashg‘ulotlar olib boradilar. 
Mashg‘ulotlar 
yangi 
pedagogik 
texnologiyalar 
asosida 
tashkil 
etilib 
tinglovchilarning jismoniy tarbiya va sport sohasidagi bilimlari bilan birga 
iqtisodiy va xaquqiy bilimlari, horijiy tillarni o‘rganish darajalari hamda ta’lim 
va tarbiya jarayonlarida kompyuter texnologiyalaridan samarali foydalanish 
malakalari ortirib boriladi.