I kirish. II. Asosiy qism. Asosiy vositalarning iqtisodiy mazmuni va ularning turkumlanishi

0211-«Yerniobodonlashtirishningeskirishi»;
0212-«Moliyaviylizingshartnomasibo’yichaolinibo’zlashtirilganasosiyvositalarningeskirishi»;
0220-«Binolar, inshootlar va uzatuvchi moslamalarning eskirishi»;
0230-«Mashina va jihozlarning eskirishi»;
0240-«Mebel va ofis jihozlarining eskirishi»;
0250-«Kompyuter jihozlari va hisoblash texnikasining eskirishi»;
0260-«Transport vositalarining eskirishi»;
0270-«Ish hayvonlarining eskirishi»;
0280-«Ko’p yillik ekinlarning eskirishi»;
0290-«Boshqa asosiy vositalarning eskirishi»;
0299-«Moliyalanadigan lizing shartnomasi bo’yicha olingan asosiy vositalarning eskirishi».
Hisoblangan amortizatsiya summasiga berilgan buxgalteriya provodkasi tarxi quyidagicha ko’rinishda beriladi.

D 9210 K D 0211-0299 K D 2010 K

	(6)			(1)
							D 2310 K
					(2)
							D 2510 K
					(3)
							D 9420 K
					(4)
							D 2710 K
					(5)

1-5 operatsiyalarda amortizatsiya ajratmasi hisoblandi. 6-operatsiyada eskirish summasi hisobdan chiqarildi.

Asosiy vositalar vaqti-vaqti bilan ta`mirlanib turiladi. Asosiy vositalar ta`mirlanish hisobining vazifalari quyidagilardan iborat:

1. 
   Bajarilgan ta`mirlash ishlarining tannarxi hamda hajmini to’g’ri va o’z vaqtida aniqlash;
   
2. 
   Ta`mirlash bilan bog’liq xarajatlarning mahsulot yoki bajarilgan ish tannarxiga to’g’ri o’tkazilishini ta`minlash;
   
3. 
   Ta`mirlash ishlari uchun ajratilgan mablag`lardan to’g’ri foydalanish ustidan nazorat olib borish.
   
4. 
   Ta`mirlash ishlarini o’z vaqtida va sifatli qilib olib borilishi ustidan nazorat olib borish va boshqalar.
   

Ta`mirlash xarajatlari ikki usul bilan tegishli schotlarga yozilishi mumkin:
a) ta`mirlash bilan hamma xarajatlarning vujudga kelish jarayonini ishlab chiqarish xarajatlarining schotlariga yozish;
b) maxsus zaxira fondi tashkil qilish yo’li bilan korxonada ta`mirlash ishlarini olib borish uchun zaxira O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi ruxsati bilan tashkil qilinadi.
Zaxira summasi har oyda, korxona tomonidan mustaqil belgilanadigan normativ miqdorda mahsulot tannarxiga qo’shiladi. Zaxira summasi passiv 8910 - «Kelgusida qilinadigan xarajat va to’lovlar» schotida hisob qilinadi.
Ta`mirlash ishlari xo’jalik yoki pudrat usulida olib boriladi. Xo’jalik usulida ta`mirlash ishlari korxonaning ta`mir-mexanika yoki asosiy ishlab chiqarish tsexlari ishchilari tomonidan bajariladi. Pudrat usulida esa maxsus ta`mir-qurilish tashkiloti tomonidan shartnoma asosida bajariladi. Bunda tugallangan ta`mirlash ishlari 2-nusxada: «Qabul-topshirish dalolatnomasi» hujjati bilan rasmiylashtiriladi va bir nusxasi buxgalteriyaga topshiriladi.
Pudrat usulida bajarilgan ta`mirlash ishlari qiymatiga pudratchi schotiga asoslanib quyidagicha buxgalteriya aloqasi tuziladi:

D 6010 K D 2510, 9420, 9430 K

	Pudratchiga to’lanishi kerak bo’lgan summaga

D 5110 K D 6010 K

	Pudratchi schoti to’langanda

Asosiyvositalarnipudratusulidata`mirlashbo’yichahaqiqiyhujjatlarschotlaridaquyidagichaaksettiriladi:

D 6010 K D 8910 K

	Haqiqiyxarajatlarzaxiraningkamayishigayozildi.

D 2310 K D 8910 K

	Zaxira schotining yopilishi.

Asosiyvositalarnita`mirlashxarajatlarinischotlargayozish 8910 - schotidanfoydalanilganholdaquyidagichabuxgalteriyaprovodkasibilanrasmiylashtiriladi:

D 8910 K D 2310,2510,2010,9420 K

	Zaxira fondi ajratma summasiga

Xo’jalik usulida bajarilgan ta`mirlash arajatlarining schotlariga yozilishi quyidagicha aks ettiriladi:

1. Ta`mirlash uchun sarflangan haqiqiy xarajatlar hisobga olindi.
D-t 2310
K-t 1010, 1050, 1210, 1310, 6520, 6710.
2. Tugallangan ta`mirlash xarajatlari zaxira fondi hisobidan qoplandi.
D-t 8910
K-t 2310
4.NOMODDIY AKTIVLARNING HISOBGA OLINISHI.

Nomoddiy aktivlarga ob`ektalarni yuritish tartibi va ularning tarkibi 7-son BXMS ga muvofiq tartibga solinadi.
Nomoddiy aktivlar - moddiy - ashyoviy mazmunga ega bo’lmagan, xo’jalik yurituvchi sub`eK-t tomonidan xo’jalik faoliyati uzoq muddat (1 yildan ortiq» foydalanish uchun yoki boshqarish uchun nazorat qilinadigan ob`ektlardir.
Nomoddiy aktivlar tarkibiga yer, suv va boshqa tabiat resurslaridan foydalanish huquqi, patentlar, nou-xau, gudvil (firma bahosi) korxonani tashkil qilish davrida vujudga keladigan tashkiliy xarajatlar, mualliflik huquqlari, sanoat namunalariga huquq, eleK-tron qisoblash mashinalari uchun dasturiy mahsulotlari va boshqa nomoddiy aktivlar kiradi. Nomoddiy aktivlar boshlang’ich bahoda quyidagicha tartibda hisobga olinadi:
1. Ta`sischilar tomonidan korxona ustav kapitaliga ularning qo’yilmalari hisobiga kiritilsa, tomonlarning kelishuvchi bo’yicha.
2. Haq to’lash evaziga boshqa korxona va shaxslardan olinsa sotib olish va tayyor holatga keltirish bo’yicha sarflangan haqiqiy xarajatlardan iborat.
3. Boshqa korxona va shaxslardan tekinga olinsa, eksport yo’li bilan.
4. O’z korxonasida ilmiy tadqiqot ishlari natijasida olingan bo’lsa, haqiqiy tannarxi bo’yicha.
Buxgalteriya hisobida nomoddiy aktivlarni hisobga olishning vazifalari quyidagilardan iborat:

• 
  Nomoddiy aktivlarni boshqa aktivlardan ajratilgan holda guruhlarga bo’lib, ularni hisobga olishni tashkil qilish;
  
• 
  Nomoddiy aktivlarni joriy hisobda va buxgalteriya balansida tegishli andozalarga hamda me’yoriy hujjatlarga asosan to’g’ri va o’z vaqtida baholash;
  
• 
  Korxonaga mavjud va kamyob tushgan nomoddiy aktivlar bo’yicha buxgalteriya hisobi andozalariga va me’yoriy hujjatlarga asosan amortizatsiya hisoblash;
  
• 
  Mavjud nomoddiy aktivlardan zarur joyda tadbirkorlik va ishbilarmonlik bilan samarali foydalanishni tashkil qilish;
  
• 
  Eskirgan, xo’jalik uchun oshiqcha bo’lgan nomoddiy aktivlarni o’z vaqtida hisobdan chiqarishni ta’minlash;
  
• 
  Hisobdan chiqarilgan nomoddiy aktivlar bo’yicha moliyaviy natijalarni to’g’ri va o’z vaqtida aniqlash.
  

Buxgalteriya hisobida nomoddiy aktivlarni hisobga olishni soddalashtirish maqsadida ularni turkumlab olish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Amaliyotda nomoddiy aktivlarning quyidagi turlari mavjud:
Patentlar — korxonatomonidanmuayyanmahsulotniishlabchiqarishvasotishuchunfoydalaniladigan, qonunbilanhimoyalanganguvohnomahisoblanadi. Patent korxona tomonidan belgilangan me’yoriy hujjatlar asosida sotib olinadi;
Nou-xau — ishlab chiqarish-xo’jalik faoliyati davomida foyda keltiruvchi yangi texnologiyalardir. Uni ta’sischilar kelishuvida aniqlangan qiymat bo’yicha korxona ustav kapitaliga ulush hisobida kiritish mumkin. Nou-xau texnik, tijorat, boshqaruv, moliya kabi xarakterdagi texnik bilim va amaliy xarakterdagi boshqa bilimlarni o’z ichiga oladi;