I қисм. Машинасозлик технологияси асослари I боб. Машиналарни ишлаб чиқариш

8.3. Технологик жараён вариантларининг иқтисодий самарадорлигини келтирилган ҳаражатлар бўйича баҳолаш

Кўп ҳолларда технологик жараён вариантларининг технологик таннарх ва ишлов бериш унумдорлиги бўйича иқтисодий самарадорлигини баҳолаш, айниқса, ушбу вариантларда технологик ва махсус жиҳозлар учун сарфланган ҳаражатлар бир-биридан унчалик фарқ қилмаса, етарли даражада объектив бўлади.

Лекин солиштираётган вариантларнинг бирортасига қимматбаҳо махсус ёки махсуслаштирилган жиҳозларни сотиб олиш кўзда тутилган бўлса, вариантларнинг иқтисодий самарадорлигини фақат технологик таннарх ва ишлов беришнинг иш ҳажми бўйича солиштириш етарли бўлмайди. Унумдорлиги юқори бўлган ва махсус жиҳозлар, кўп ҳолларда заготовкага ишлов беришнинг кам ҳаражатлилигини таъминлайди, шунинг учун таннарх ва иш ҳажми бўйича вариантларни солиштириш кўп капитал маблағ сарфланган вариант фойдасига ҳал қилиб қўйиши мумкин.
Технологик жараённи жиҳозлаш учун қўшимча ҳаражатларнинг мақсадга мувофиқлигини капитал маблағ сарфлашнинг иқтисодий жиҳатдан самарадорлик коэффициенти ёрдамида аниқлаш мумкин:
E қ (C₁-C₂) / (K₂-K₁), ( 8.5 )
бу ерда C₁, C₂ - биринчи ва иккинчи вариантлар учун заготовкаларни йиллик ишлаб чиқариш таннархи, ( сўмйил); K₁, K₂ - биринчи ва иккинчи технологик жараёнларнинг вариантларини амалга ошириш билан боғлиқ бўлган капитал сарфлар, сўм.
Капитал маблағлар сарфлашнинг иқтисодий самарадорлик коэффициенти Е бир сўм капитал маблағ сарфлаб, янги жиҳозларни қўллаш ҳисобига заготовка таннархини камайтириш туфайли йиллик иқтисод қилинганлигини ифодалайди.
Турли саноат тармоқларига янги техникани қўллашнинг иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқлиги аниқлаш учун иқтисодий самарадорликнинг меъёрий коэффициенти Е_м белгиланган.
Е_м - бу бир сўм қўшимча капитал маблағ сарфлаб маҳсулот таннархини камайтириш ҳисобига олинадиган йиллик фойданинг минимал қиймати.
Қўшимча капитал сарфларнинг иқтисодий нуқтаи назардан мақсадга мувофиқлигини аниқлаш учун ҳисобланган иқтисодий самарадорлик коэффиценти Е меъёрий коэффицент Е_м билан солиштириб кўрилади. Коэффициент Е_м нинг қиймати тармоқлар бўйича маълумотномаларда келтирилган
E қ (C₁-C₂) / (K₂-K₁)  Е_м (8.6)
Янги лойиҳаланаётган, катта капитал маблағ сарфлашни талаб қиладиган технологик жараёнларнинг турли хилдаги вариантларини ўзаро солиштириш учун келтирилган ҳаражатлар орқали ҳисоблаш мақсадга мувофиқ бўлади:
З_кел қ С_хом q Қ Е_м  К, (8.7)
бу ерда З_кел - йиллик ишлаб чиқариш учун келтирилган ҳаражатлар, сўм; С_хом - битта заготовканинг таннархи, сўмдона; q - бир йилда ишлаб чиқариладиган заготовкалар сони, дона; К - ушбу вариантдаги технологик жараённи амалга ошириш учун капитал маблағлар сарфи, сўм; С_хом q - йиллик ишлаб чиқариш таннархи; Е_м  К - йиллик меъёрий тежамлилик.
Келтирилган ҳаражатлар З_кел солиштирилаётган ҳар бир (i) вариантлар учун аниқланади ва минимумга келтирилган ҳаражатга эга бўлган вариант З_кел.i энг яхши вариант бўлиб ҳисобланади. Бошқа ҳар қандай вариантларга нисбатан энг яхши вариантни қўллашнинг йиллик иқтисодий самарадорлиги ушбу вариантларнинг келтирилган ҳаражатлари айирмаси орқали аниқланади:
Э_йил * З_{кел. i}  З_{кел. min} (8.8)