I қисм. Машинасозлик технологияси асослари I боб. Машиналарни ишлаб чиқариш

Шахсий эҳтиёжлар сарфланган вақт Т_{шах.эҳт}- донабай вақтнинг қисми бўлиб, ишчининг шахсий эҳтиёжлари ва (толиқтирадиган ишларда) қўшимча дам олиш учун сарфланадиган вақт. Одатда, бу вақт бир иш сменаси вақтининг икки фоизидан ошмайди ва оператив вақтга нисбатан фоиз ҳисобида олинади.

Вақт меъёрининг тузилиши. Вақт меъёри - тегишли малакага эга бўлган бир ёки бир неча ижрочилар томонидан маълум бир ишлаб чиқариш шароитида, маълум бир иш ҳажмини бажариш учун регламентланган вақт. Машинасозликда вақт меъёри, одатда, технологик операция учун белгиланади.

Техник жиҳатдан асосланган вақт меъёри Т_д-к ишлов берилаётган партиядаги маҳсулотларни тайёрлаштугаллаш вақт меъёри Т_т-т ва донабай вақт меъёри Т_д йиғиндисига тенг, яъни

Т_д-к * Т_д  Т_т-т  n, (7.3)
бу ерда Т_д-к  донабайкалькуляцияли вақт меъёри;
Т_т-т  ишлов берилаётган партиядаги заготовкалар учун тайёрлаш  тугаллаш вақт меъёри;
n  ишлов берилаётган партиядаги заготовкалар сони.
Донабай вақт меъёри - меъёрлаш бирлигига тенг бўлган ҳажмдаги ишни бажариш учун вақт меъёри.
Донабай вақт меъёри Т_д қуйидаги формула орқали аниқланади
Т_д*Т_аТ_ёТ_и.ж.хиз Т_{шах.эҳт}*Т_опТ_и.ж.хизТ_{шах.эҳт} (7.4)
Оммавий ишлаб чиқариш шароитида (айрим иш жойларида иш сменасининг камдан-кам ҳолларда алмашиниши ва донабай-калькуляцияли вақтнинг таркибида тайёрлаш-тугаллаш вақтининг миқдори оз бўлиши туфайли) тайёрлаш-тугаллаш вақти вақт меъёри таркибига киритилмайди ва вақт меъёри сифатида қуйидаги формула ёрдамида аниқланадиган донабай вақт меъёрининг қиймати қабул қилинади:
Т_дқТ_аҚТ_ёҚТ_техҚТ_{таш.хиз}ҚТ_{шах.эҳт} (7.5)
Якка тартибли ва серияли ишлаб чиқаришларда вақт меъёри (7.3) формула ёрдамида аниқланади. Якка тартибли ва серияли ишлаб чиқаришларда иш жойига хизмат кўрсатиш вақти ташкилий ва техник хизмат кўрсатиш вақтларига бўлинмаганлиги туфайли дам олиш ва шахсий эҳтиёжлар учун сарфланадиган вақтлар каби оператив вақтга нисбатан фоиз ҳисобида қабул қилиниши сабабли донабай вақтни ҳисоблаш соддалашади ва қуйидаги кўринишга эга бўлади:
Т_дқ(Т_аҚТ_ё)(1ҚК/100) (7.6)
Бу ерда К – оператив вақтга нисбатан иш жойига хизмат кўрсатиш (техник ва ташкилий) ва ишчининг дам олиши ва шахсий эҳтиёжлари учун сарфланадиган вақтларнинг фоизи.
Заготовкалар партиясига ишлов бериш вақт меъёри қуйидаги формула ёрдамида аниқланади
Т_парқТ_т-тҚТ_д/n, (7.7)
бу ерда n –партиядаги заготовкалар сони.