I қисм. Машинасозлик технологияси асослари I боб. Машиналарни ишлаб чиқариш

Тайёрлаш-якунлаш вақти Т_т-я - ишчини ва ишлаб чиқариш воситаларини технологик операцияни бажариш учун тайёрлаш ва уларни технологик операция бажариб бўлингандан сўнг дастлабки ҳолатига келтириш учун сарфланган вақт меъёри.
Тайёрлаш-якунлаш вақт меъёри қуйидаги ишларни бажариш учун сарфланадиган вақтларни ўз ичига олади: а) материалларни, асбобларни, мосламаларни, технологик ҳужжатларни ва ишга наряд олиш; б) бажариладиган иш билан, технологик ҳужжатлар, чизмалар билан танишиш ва кўрсатмалар олиш; в) асбобни, мосламани ўрнатиш, дастгоҳни тегишли иш режимига созлаш; г) асбобни ва мосламани дастгоҳдан бўшатиб олиш; д) тайёр маҳсулотни, қолдиқ материалларни, мосламаларни, асбобларни, технологик ҳужжатларни ва нарядни топшириш.
Тайёрлаш-якунлаш вақти берилган ишчи наряд бўйича партиядаги барча ишлов бериладиган заготовкаларга бир марта сарф қилинади ва ушбу партиядаги деталларнинг сонига боғлиқ бўлмайди. Тайёрлаш-якунлаш вақтининг қийматини меъёрлашда дастгоҳларнинг турлари ва ўлчамларини, мосламаларни, ишлов берилаётган заготовканинг конструкцияси ва массасини ҳисобга олган меъёрлар бўйича аниқланади.

Оператив вақт меъёри Т_оп - технологик операцияни бажариш учун сарфланган асосий вақт меъёри – Т_а ва ёрдамчи вақт меъёри –Т_ё йиғиндиси билан аниқланади, яъни

Т_опқТ_аҚТ_ё (7.1)
Технологик операцияни бажаришдаги оператив вақт сарфи ҳар бир маҳсулотдан ёки уларнинг аниқ бир сонларидан кейин такрорланади.
Асосий вақт меъёри Т_а- бажарилаётган ушбу технологик операцияда ёки ўтишда меҳнат буюмининг сифат ва (ёки) сон жиҳатдан ўзгартириш мақсадига бевосита етиш учун сарфланадиган вақт меъёри.
Асосий (технологик) вақт ичида заготовканинг ўлчамлари ва шакллари, ташқи кўриниши ва сирт ғадир-будурлиги, сирт қатламининг ҳолати ёки йиғма бирликнинг алоҳида қисмларининг ўзаро жойлашишлари ва уларнинг маҳкамланиши ва шунга ўхшаш ўзгаришлар содир бўлиши билан ифодаланади.
Асосий вақт машинали, машинали-дастаки, дастаки ва аппаратли бўлиши мумкин.
Токарлик ва пармалаш, резба кесиш, зенкерлаш, йўниб кенгайтириш ва фрезалаш учун асосий вақт 7.4-расмга асосан қуйидаги формула орқали аниқланади.
Т_оқТ_мқ (7.2)
LқlҚl₁Қl₂
бу ерда Т_м-машинали вақт, мин; L - асбоб йўлининг узунлиги, мм; l- ишлов берилаётган сиртнинг узунлиги, мм; l₁- асбобнинг кириб бориш йўли, мм; l₂-асбобнинг чиқиб кетиш йўли, мм; i - юриш (ўтиш) сони; S_мм - суриш, мм/мин; n- шпинделнинг ёки фрезанинг айланишлар сони, айл/мин; S- шпиндель ёки фрезанинг бир марта айланишига тўғри келадиган суриш, мм/айл; t - кесиш чуқурлиги, мм; Z - қўйим, мм.