I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Yashil o'sim liklarning aham iyati. 
Y e r k u rrasining d eyarli h a m m a q is­
m id a u ch ray d ig an o 'sim lik larn in g ta b ia t va inson h ay o tid ag i a h am iy ati 
ulkandir.
Y ashil o 'sim lik la r deyarli b a rc h a tirik o rg an izm larn i nafas olish u c h u n
z a ru r b o 'lg a n k islo ro d b ilan t a ’m in lay d i. U la r o 'z faoliyati d av o m id a fo to ­
sin tez ja ra y o n id a o rg an ik m o d d a la r hosil qiladi. Y ashil o 'sim lik la r hosil 
qilgan oziq m o d d alard a quyosh energiyasi to 'p lan ad i. Bu to 'p la n g a n energiya 
h isobiga yerda h ay o t d av o m etadi. Y a ’ni kishilar sa n o a td a fo y d alan ad ig an
energiya resurslarining asosini ana shu yashil o'sim liklarda to 'p la n g a n quyosh 
energiyasi tash k il etad i.
S an o a t u c h u n kerak b o 'lg a n k o 'p g in a xo m ash y o m a h su lo tla rin i h am
yashil o 'sim lik lar yetk azib beradi. T a b ia td a kislorodning q ay ta hosil b o 'lish i
44

---

yashil o 'sim lik la r tufayli uzluksiz dav o m etib tu ra d i. A n a shu m u h im ja ra - 
y o n n in g asosini suv va k a rb o n at angidridi tashkil etadi.
F o to sin te z n atijasid a suvdan kislorod ajralib chiqadi va h av o n i kis- 
lo ro d g a b oyitadi. F o to sin te z n in g ikkinchi to m o n i bu biologik ja ra y o n n a ­
tijasid a q a n d la r, k rax m allar, uglevodlar, n u k lein kislotalari hosil b o 'la d i. 
N u k le in k islo talar esa o q sillarn i hosil qiladi.
B ir g e k ta r yerga 50 kg ga y aq in lavlagi u ru g 'i e k ilg an d a, a n a shu 
y e rd an m ing to n n a g a c h a q a n d m oddasi o linadi. Y oki b ir g e k ta r o 'r m o n
z o n asid a o 'su v c h i o 'sim lik la r h a r yifi 3600 kg ga yaqin havodagi u g lero d - 
ni qabul qiladi. L ekin o k e a n va de n g izla rd a yashovchi s u v o 'tla r q u ru q lik - 
da yashovchi yashil o 'sim lik larg a n isb atan a n c h a k o 'p ro q k arb o n at an g id - 
rid n i qabul qiladi va b io m a ssa to 'p la y d i.
Y er yuzining quruqlikda va suvda yashovchi barcha yashil o'sim liklari har 
yili fotosintez natijasida 120 milliard tonnaga yaqin biom assa hosil qiladi.
O 'sim lik inson hayoti u c h u n faqat kislorod m anbayi b o 'lib q o lm asd an , 
balki z a ru r m ahsulotlar: kraxm al (n o n ), q an d , oqsil, m oy, k auchuk, g u t­
tap erch a , portlovchi m o d d alar, to la, q o g 'o z, efir m oylari, sm olalar, a n ti- 
b io tik la r, y o g 'o c h o sh lo v c h i m o d d a la r, b o 'y o q la r, d o riv o r m o d d a la r, 
tam a k i, choy, kofe, какао, vino, m evalar, sabzavotlar, h ar xil kislotalar, 
v itam inlar, yelim lar, asallar va hayvonlar u ch u n y em -x ash ak lar yetkazib 
beradi. Y an a shuni t a ’kidlash zarurki, h attoki to sh k o 'm ir, k o 'm ir sm olasi, 
k o 'm irla r, to rflar, sap ro n ellar yoki neftlar ham o 'sim lik lard an hosil bo 'lad i.