I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Atmosferaning ifloslanishi va uning salbiy oqibatlari. 
K ishilar va b arch a 
tirik m avjudot havo b ilan nafas oladi. Kishi nafas organlari b ir su tk ad a 20 
m 3 havo o 'tk a z a d i. D e m a k , a tm o sfe ra p la n e ta m iz hayoti u c h u n g 'o y a t 
zaru rd ir. B iroq u boig an sari in so n n in g x o'jalik faoliyati bilan bog'liq holda
42

---

v u ju d g a k elg an k a rb o n a t an g id rid , o ltin g u g u rt o k sid i, a z o t, u g le v o d o ro d , 
m ay d a q a ttiq z a rra c h a la r va radioaktiv m o d d a la r b ilan ifloslanib b o rm o q d a . 
Bu iflo slan ish q u y o sh radiatsiya b alan sig a t a ’sir e tib , Y e r sh ari h a ro ra ti- 
n in g o 'z g arish ig a olib k elm oqda. A tm o sferan in g sh u n d a y ifloslanishi davom
eta v e rsa , 2 1 0 0 -y ilg a kelib k a rb o n a t a n g id rid n in g m iq d o ri 3 m a r ta ortishi 
h a m m u m k in . O lim larn in g fikrlariga q a rag an d a , issiqxona gazlari m iq d o ri- 
n in g k o 'p a y ish i o q ib a tid a d u n y o m iq y o sid a h a v o h a ro ra ti k o ‘ta rila d i va 
iq lim m o d e lla ri b o 'y ic h a keyingi yuz yil ic h id a h a ro ra t 1,0 d a n 3,5 °C 
g a c h a k o ‘tarilish i m u m k in .
Y e r shari h a ro ra tin in g o'zg arish i esa, o ‘z n av b atid a Y er sharidagi organik 
h a y o tg a salbiy t a ’sir e ta d i. K eyingi’y illard a s a n o a tn in g rivojlanishi va h a r 
xil y o q ilg ‘i b ila n ishlaydigan zav o d , fabrika va m a sh in a la rn in g k o 'p a y ish i 
n atija sid a a tm o sfe ra g a k o 'p la b zararli g a z la r-a e ro z o lla r, tu tu n , q u ru m , 
k o 'lla r c h iq a rilm o q d a va k o ‘plab kislorod s a rf b o 'lm o q d a .
K islo ro d ish lab b eru v ch i o 'r m o n la r va o 'tlo q la r m a y d o n i esa b o rg a n
sari q isq arib b o rm o q d a . B u la rn in g h a m m a s i, o 'z n a v b a tid a a tm o s fe ra
tark ib id ag i k islo ro d n in g kam ay ib , k a rb o n a t an g id rid va b o sh q a z ararli gaz- 
la r m iq d o rin in g o rtib b o rish ig a o lib k elm o q d a.
M .A .S tirik o v ic h n in g m a ’lu m o tla rig a k o 'r a , y iliga Y e r s h a rid a foy- 
d a la n ilg a n y o q ilg 'ila rd a n atm o sferag a 100 m ln .t q a ttiq z a rra c h a , 150 m ln .t 
sulfid a n g id rid i, 300 m ln .t. k a rb o n oksidi va 50 m ln .t. a z o t oksidi ch iq ad i. 
B u n in g ustiga Y e r sh a rid a 280 m ln. a v to m o b ild a n h a r yili a tm o sferag a 
500 m in g to n n a is gazi, 100 m in g .t. u g le v o d o ro d v a 25 m in g .t. a z o t oksidi 
ajralib c h iq m o q d a . S h u n d a n k o 'rin ib tu rib d ik i, atm o sfe ra n in g ifloslanishida 
asosiy m a n b a la rd a n biri a v to tra n sp o rtla rd ir. M a sa la n , A Q S h d a a tm o s ­
fe ra n in g ifloslanishi 100 % d esak, u n in g 60 % (1978) a v to m o b ilg a , 17 %■ 
s a n o a t c h iq in d ila rig a , 14 % e le k tr s ta n siy a la ri c h iq in d ila rig a , 9 ,5 % 
y o q ilg an ax latlarg a t o 'g 'r i keladi.