I bob. Zamonaviy adabiyotshunoslikda strukturalizmning o`rni…10-40

1	2	3	4	5	6	7	8	9
10

n’anaviy adabiyotshunoslik anashu matematik varag`ni yaxlitligicha badiiy asarning asos qismi qilib oladi.Strukturalizm esa-ana shu yaxlit varag`ni matn deb tahlil qiladi va har bir katak orasidagi aloqadorlikni alohida-alohida tadqiq qiladi.Masalan, 1 va 2 , 2 va 3, 3 va 9, 10 va n kataklarda bir biri bilan bog`liq qanday ma’no munosabati borligini aniqlaydi.Garchi asar va matn orasida bog`liqlik bo`lsada,ular orasida jiddiy farqlar bor.Badiiy asar o`z muallifiga ega,muallif asar xo`jayini ijodkori hisoblanadi,badiiy asar moddiy qiymatga ega,u muayyan bir hudud doirasidagina bo`ladi,ya’ni bir joydan boshlanib,boshqa bir joyda yakun topadi,badiiy asarda hamma narsa (qahramon, portret,tabiat,joy…)

turg`un holatda bo`ladi, asardagi hech bir narsa o`zgarmaydi.Matn esa-muallifni inkor etadi.U o`z qonuniyatlari asosida yashaydi va harakat qiladi.Muallif matnga hech qanday tasir ko`rsatish imkoniyatiga ega bo`lmaydi.Matn hech qanday moddiy shakl va qiymatga ega emas.Matn faqat tasavvurda mavjud bo`lgan hodisadir.Matnga moddiy qiymat berish ushlab ko’rish imkoniyati yo`q.Matn hech qanday to`siq chegarani bilmaydi.U har tomonlama bepoyondir.Matnning eng birlamchi va asosiy xususiyati uning doimiy harakatda ekanligida ko`rinadi.Matn harakati davomida yangidan yangi belgi va xususiyatlarga ega bo`lib boraveradi.
Sutrukturalizm fanining paydo bo`lishi etnografiya,etnalogiya,psixalogiya,filologiya fanlarining izlanishlari samarasidir.Fransuz etnoligi Klord Levi Stross tadqiqotlarida strukturalizmning poydevori yaratilgan.Bu olim Markaziy va Janubiy Amerika miflarini yig`ish bilan shug`ullangan.Undan so’ng yana bir fransuz olimi Rolan Bart zamonaviy asotirlar yaratdi.Bundan tashqari uning “ Избрини работы” , “ Поэтика и семиотика”, “Tillarning urushi”, “Muallifning o`limi”, “Matn lazzati”, “Bir hikoyaning struktural tahlili”, “Belgi tassurotining asaridan matn sari”, “Adabiyot va ramziy til”, “Mifologiyalar” asarlari ham bu fanning o`rganilishi uchun dasturulamal bo`lib kelmoqda. Bundan tashqari Mixayl Baxtinning “Polifonik taffakkur”, Jan Marining “Strukturalizm kalit”, Lokanning “Matnlar” kabi asarlarida ham struktur tahlillar o`rin olgan. Ushbu tadqiqotlar Yevropa struktur adabiyotshunoslari tomonidan yaratilgan.
Yuqorida aytib o`tkanimizdek , o`zbek adabiyotshunosligida bu fan XXI asrning boshlarida kirib keldi. Bu yo`nalishda biror bir yirik tadqiqotlar amalga oshirilmagan bo`lsada, turli maqolalar,tezislar chop etilib, bu boradagi izlanishlarning allaqachon boshlanganini ko`rsatadi.Hatto birinchi bosqich Adabiyotshunoslik(o`zbek) mutaxassisligi magistrantlari uchun “Adabiyotshunoslikda struktural metod” faning o`qitilishi ham o`zbek adabiyotshunosligida strukturalizmning rivojlanishiga katta imkoniyatlar yaratilganigan dalolat beradi.