I bob texnologiya va uni o‘qitish metodikasi fanining nazariy va amaliy asoslari

2.2 Chilangarlik o’quv ustaxonalarida texnika xavfsizligi qoidalari mavzusini o’qitish metodikasi
Barcha kasb ta’limi o’qituvchilari, o’quv ustalari, mehnat o’qituvchilari o’quv ustaxonalari va korxonalarda o’quvchilarga o’rgatilishi lozim bo’lgan texnika hamda mehnat ta’limi sohalariga oid texnika xavfsizligi va ishlab chiqarish sanitariyasi qoidalarini bilishi kerak. Korxonalarda amaliyot o’tayotgan o’quvchilar korxona ishchilariga o’rnatilgan tartib asosida mehnat xavfsizligi qoidalari bilan tanishtiriladi. Korxona ma’muriyati o’quvchilarning ish o’rinlarida o’z vaqtida va to’liq yo’riqnoma olishga mas’ul. O’qituvchi youi usta o’quvchiga qandaydir vazifani topshirishda uni texnologik jarayon, mashina yoki stanok tuzilishi va ish sharoitga oid boshqa ma’lumotlarni berish bilan birga mazkur ishni bajarish uchun kerak bo’ladigan xavfsizlik qoidalari bilan ham tanishtirishi kerak bo’ladi. Shuningdek, o’quvchi saqlovchi moslamalar vazifasi, xavfsiz ishlash qoidalari, ish o’rnini yig’ishtirish va tozalash, shaxsiy gigiyena to’g’risida ma’lumot olishi kerak. Bu borada o’quvchi bilimi vaqti-vaqti bilan tekshirilib, to’ldirilib turiladi.
Maktab, kasb-hunar kollejlari, korxona, o’quv-ishlab chiqarish ustaxonalari, ulardagi jihoz va uskunalarning joylashtirilishi ishlab chiqarish korxonalarini loyihalash talablariga, respublika sanitariya-epidemiologiya xizmati tomonidan tasdiqlangan sanitariya qoidalariga javob berishi lozim. O’quv sexlari ishlab chiqarish korxonalari hududidan chiqish yo’lagi yaqinida, havoni almashtirib turish uchun qulay sharoitda joylashtiriladi. Ular korxona ichki qismida joylashgan holda binodan chiqib ketish uchun yuk tashish yo’llari bilan kesishmaydigan maxsus yo’laklarga ega bo’lishi kerak. Yo’lak asfalt yoki beton qoplamaga ega bo’lishi zarur. Texnologik jarayon, ish jarayonida qo’llaniladigan jihozlar hajmi va og’irligini e’tiborga olgan holda o’quv-ishlab chiqarish xonalari binoning yerto’lasidan tashqari har qanday qavatida joylashtirilishi mumkin. Shuningdek qavatlararo shovqin izolyasiyasining me’yoriy talablariga javob berishi lozim. Kasb-hunar kolleji binosiga tutash holda qurilgan o’quv ustaxonalari sinf xonalari, boshqa qavatlardan tovush yutuvchi kapital devor va izolyasiyalash vositalari bilan himoyalanishi lozim. O’quv ustaxonalarining xonalari yorug’, issiq va quruq bo’lishi kerak. Ustaxonalarni yerto’la yoki yarim yerto’la sharoitida joylashtirish ta’qiqlanadi.
Ma’lumki, o’quv ishlab chiqarish ustaxonalarilarida barcha jihozlar elektr tokining asosiy iste’molchilari hisoblanadi. Bu ularning elektr toki ta’sirini yo’qotuvchi elektr xavfsizligi masalalarini nazarda tutish kerakligini taqozo qiladi. Shuningdek, sex uchastkalarida o’rnatilgan stanoklar elektromagnit to’lqinlari, radioaktiv moddalar ta’sirida bo’lishi mumkin, bulardan saqlanish chora-tadbirlari ko’rilishi lozim. Bu zararliklar va xavfli holatlarga havo muhitini zararlantiruvchi va ifloslantiradigan bug’, changlar va gazlarni hisobga olish kerak bo’ladi. Buning uchun o’quvchilarga o’quv ishlab chiqarish ustaxonalari haqida to’liq ma’lumotlar berish zarur.
Mamlakatimizning ishlab chiqarish sohalari rivojlanib borayotganligini hisobga olib ustaxona jihozlari, ularga qarov va ta’mirlash shartlarini o’quvchilar kollej davridayoq mukammal o’rganib olishlari lozim. Xususan, elektr jihozlardan himoyalanishni bilashlari katta ahamiyatga ega.
O’quvchilarga turli xil stanoklardan yoki ustaxona jihozlarida ishlayotganda, stanoklarni ishga tayyorlashda ularning ishchi organlariga alohida ahamiyat beriladi. O’quvchilarga stanoklarning mustahkamligi ularni tashkil qilgan qismlar mustahkamligiga bog’liq ekanligi ta’kidlab o’tiladi. Masalan, har qandan mexanizmning mustahkamligini uning biriktiruvchi qismlarining mustahkamligisiz tasavvur qilib bo’lmaydi (masalan, gayka, bolt va boshqalar). Bundan tashqari, stanoklarning tashqi tomondan zararlanib, mustahkamligini yo’qotib qo’yishi mumkin bo’lgan omillarni hisobga olish kerak (masalan, o’z vaqtida moylash, bo’yoq ko’chib ketishi natijasida zanglash va h.k.).
Umuman, o’quvchilarga ustaxona elektr jihozlari haqida ma’lumotlar berish, texnika xavfsizligi qoidalarini o’rgatish, ta’mirlash ishlarini amalga oshirish bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalarini oshirishda quyidagilarga e’tibor qaratilsa maqsadga muvofiq bo’ladi:
- Ustaxona elektr jihozlarining ishonchli ishlashini ta’minlashdagi asosiy omillardan biri, ularning holatini nazorat qiluvchi asbob-uskunalar va avtomatik boshqarish hamda muvofiqlashtirish qurilmalari bilan jihozlashdir. Ba’zi bir holatlarda avtomatik boshqarish tizimi ishlamay qolishi mumkin. Bunday holatda texnologik jarayonni boshqarish ishlayotgan ishchi zimmasiga tushadi va uning xavfsizligi boshqaruvchi kishi mahoratiga bog’liq bo’ladi. Shunday holatlarda o’qituvchi o’quvchilarning imkoniyatlari, ruhiy va jismoniy jihatlari bu vaziyatga tayyor bo’lishi uchun yetarlicha tayyorgarlikdan o’tkazishi lozim.
- O’nlab shkala, signal va boshqa belgilarni yuboruvchi nazorat-o’lchov qurilmalari holatini hisobga olish va ularni kerakli ko’rsatmalar bilan ta’minlab, texnologik jarayonni to’xtovsiz davom ettirish ishchidan katta mahorat talab qilishi bilan birga uning kuchli toliqishiga va ma’naviy charchashiga olib keladi. Shuning uchun ham ustaxona jihozlarining boshqarish organlari aniq ko’rinadigan va yengil boshqariladigan, farqlash oson qilib joylashtirishga katta e’tibor berilishi ta’kidlanadi.
- O’quv ishlab chiqarish ustaxonalariga o’rnatiladigan jihozlar tartib bilan joylashtirilishi, ularni ko’zdan kechirish uchun qulay, moylash, qismlarga ajratib ta’mirlash, sozlash, bir joydan ikkinchi joyga ko’chirish va boshqarish oson bo’lishi kerakligi o’quvchilarga doimo eslatib turiladi.

Xulosa
Mustaqillikka erishganimizdan so`ng, O`zbеkistonda ta`lim sohasida kеng
imkoniyatlar ochildi,vatanimizning halqaro sahnadagi muvaffaqiyati,obru-e`tibori va o`rni milliy o`zligimizni anglashda, chizmachilik fanlari еtakchi mavqе kasb etib, har bir fuqoroning mamlakat taqdiri uchun mas`ullik hissini yanada oshi- rishga xizmat qiladi.
Mamlakatimizda olib borilayotgan, ta`lim sahosidagi tub islohatlarga etibor
kuchaytirilmoqda. Chunki kelajak avlodni, bilimli, har tamonlama yetuk shaxs qilib tayyorlashda pedagog o`qituvchilar oldiga katta mas`uliyat yuklamoqda. Shu bilan birga fan texnika taraqiyoti natijasida muxandislik fanlariga bo`lgan talab oshib bormoqda.
Shuning uchun kurs ishimda qurilish chizmachiligining inson hayotidagi
ahamiyati tarixi haqida hukumatimiz tamonidan olib borilayotgan ta`lim saxosidagi qarorlar va kadirlar tayyorlash milliy dasturi, Davlat t`alim standartlarida qurilish chizmachiligi fani oldiga qo`yilgan asosiy vazifalarni, chizmachilik fanining fan va texnika taraqqiyoti davridagi ahamiyati haqda ma`lumotlar to`pladim, ushbu ma`lumotlar yozdim.
Inson uchun zarur bilimlar miqiyosi tobora kеngayib borayotgan hozirgi sharoitda
muayyan faktlar yig`indisini o`zlashtirish bilan chеklanib bo`lmaydi. Shuning uchun o`quvchilarga o`z bilimlarini mustaqil ravishda to`ldirib va boyitib borishni, o`zining diqqat-e`tiborini ilmiy va siyosiy axborotlarning eng muhimlariga qaratishni o`rgatish kеrak. Bu vazifa o`quvchilarning badiiy bеzash ishlarini, ta`lim-tarbiya jarayoni bilan uzviy bog`liq xolda kеngaitirish va rivojlantirishni taqozo etadi.
Algoritm so‘zi IX asrda yashab (783-yilda tug‘ilgan) o‘z ilmiy
ishlari xazinasi bilan dunyoga tanilgan vatandoshimiz buyuk
astronom, matematik va geograf Abu Abdullo Muhammad ibn
Muso al-Xorazmiy nomidan kelib chiqqan. Al-Xorazmiy arifmetikaga bag‘ishlangan «Hind hisobi haqida kitob» risolasida to‘qqizta hind raqamining sonlarni ifodalashdagi afzalliklari va ular yordamida har qanday sonni ham qisqa va oson yozish mumkinligini aytadi va hozirgi kunda hamma o‘quvchilar biladigan
sonlar ustida, yuqoridagi 3-misoldagi kabi ustun ko'rinishida
amallar bajarish qoidalarini yoritadi. Ayniqsa, nol (0) qo‘llashning ahamiyati haqida tushuncha berib, nolni yozmaslik natijaning xato chiqishiga olib keladi, degan. Bu risola XII asrda Ispaniyada lotin tiliga tarjima qilingan va butun Yevropaga tarqatilgan. Bu tarjimaning XIV asrda ko'chirilgan qo’lyozmasining yagona nusxasi Kembrij universitetining kutubxonasida saqlanmoqda. Risola «Dixit Alxhorithmi», ya’ni «Dediki alXorazmiy» iborasi bilan boshlanadi.
Yuqorida bayon etilgan fikrlardan xulosa shuki,talabalarga boshlang`ich kurslardan boshlab chizmachilik, chizma geometriya, Mashinasozlik chizmachiligi
arxitekturaqurilish chizmachiligi, topagrafik chizmachiligi kabi mutaxassislik
fanlarining asosi bo`lgan boshlang`ich proeksion chizmachilik mashg`ulotlari ham
amaliy, ham ilmiy–nazariy jihatdan yaxshi o`qitilishi shart.
O`tmish tarixdan ma`lumki, qadimda buyuk me`morlarlar chizmalarning ilmiy
asoslarini qo`llash natijasida, katta yutuqlarga erishganlar.
Bularni talabalarga o`qitishda didaktik prinsiplarning asosiysi hisoblangan–
ilmiylik- prinsipi yetakchi o`rin egallashi lozim.
Mеn o`zimning yozgan kurs ishimda qurilish chizmachilik haqidagi
umumiy tushunchalarni bayon etdim, loyiha ishlash usullarini misollar kеltirish
bilan yoritdim. Shu bilan birga chizmalarga doir bir nеchta misollarni
ko`rsatdim. Mеn o`z yozgan kurs ishimda oldimga qo`ygan maqsadimga
erishdim deb o'ylayman.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Kulakov A.G., Lando S.K., Semyonov A.L., Shen A.X.. Algoritmika.
V-V II sinflar. Moskva: Drofa, 1997.
2. Boltayev B . Abduqodirov A., Taylaqov N., Mahkamov M., Azamalov
A.,Xafizov S. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari. 9-sinf. T.:
Cholpon, 2006.
3. Boltayev B., Mahkamov M., Azamatov A. Informaikadan olimpiada
masalalarini yechish. Metodik qo'llanma, T : 2004.
4. Boltayev B., Mahkamov M., Azamatov A. Informalikadan olimpiada
masalalarini yechish-2. Melodik qo'llanma, Toshkent, 2004.
5. B.Boltayev, A.Abduqodirov, N.Taylaqov, M.Mahkamov, A.Azamalov,
S.Xafizov. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari. 9-sinf. T.: Cho'lpon,
2006.
6. B.Boltayev, Mahkamov M., Azamatov A., Ahduqodirov A., Daliyev
A., Azlarov T., Taylaqov N. 8-sinf. T.: O'qituvchi, 2006.
7. B.Boltayev, M.Mahkamov, A.Azamatov. 8-sinf masalalar to‘plami
va ularni yechish usullari. Metodik qo‘llanma. T.: 2005.
8. B.Boltayev, Mahkamov M., Azamatov A. Paskal dasturlash tili.
Metodik qo’llanma. T.: 2007.
9. B .B oltayev, M ahkam ov M., A zam atov A., R ahm onqulova S.
Informatika. 7-sinf. T.: 2006.
Elektron resurslar:
1. http://www.ziyonet.uz
2. http://www.dastur.uz