I bob. Sudralib yuruvchi hayvonlar sinfiga tavsifnoma

Hayot tarzi. Kapcha ilon tog’ etaklarida, butazorlarda, toshloq erlarda, qishloq va bog’larda uchraydi. Bu ilonlar kalamush, qumsichqon kabi kemiruvchilarning inlarida yashaydi. Qishki uyqusini ham shu erda o’tkazadi. Qishki uyquga oktyabr va noyabr oylarida ketadi. Bahor erta kelsa mart oylarida, boshqa vaqt aprel oylarining birinchi o’n kunligida qishki uyqudan uyg’onadi. Tog’larda esa may oylarining oshlarida uyg’onishadi.
Bu ilonlar asosan kaltakesaklar, mayda kemiruvchilar, sut emizuvchilar, qushlar va ularning tuxumlari bilan oziqlanadi. Kapcha ilonlarni boshqa zaharli ilonlar bilan ham oziqlanio’i kuzatilgan.
Kapcha ilonlarni urchish vaqti aprel-may oylarida bo’ladi. Bu vaqtda ilonlar judata’sirchan bo’lib qoladi.
Kapcha ilon tuxum qo’yish yuli bilan ko’payadi. O’rta Osiyoda kapcha ilon iyul oylarining oxiri va avgust oylarining boshida 3-4sm ga teng 9-12 gacha tuxum qo’yadi. Tuxumlardan 72-73 kundan keyin yosh ilonchalar chiqadi. Tuxumdan chiqqan yosh ilonlar o’zlarini himoya qilish xususiyatiga ega bo’ladi. Yosh ilonlar gavdasini oldingi qismini erdan ko’tarib, bo’ynini shishiradi. Bu ilonlar katta ilonlarga o’xshab chaqishi ham mumkin. Tuxumdan chiqqan ilonlar bir necha soat o’tib tullaydi. Katta ilonlar esa yiliga uch marotaba tullaydi. Ilonlar tullagandan keyin ilon tanasi yorqin rangli bo’ladi.
Kapcha ilonlarning dushmani – bo’z echkiemar, yirtqich hayvonlar va qushlar hisoblanadi.
Ko’lbor
Ko’lbor yoki gyurza – yirik zaharli ilonlardan biri bo’lib, ilon tanasining uzunligi 2 m gacha boradi. Bu ilonga “Gyurza” degan nom Kavkazda berilgan. Shu nom bilan O’rta Osiyo mamlakatlarida ham yuritiladi. Boshqa mamlakatlarda esa sharq yoki livan gazandasi degan nom bilan yuritiladi. Bundan tashqari bu ilonni mahalliy boshqa nomlari ham bor.
Tarqalishi. Bu ilonlar O’rta dengiz orollarida, Afrikaning shimolida, Marokka, Jazoir, Tunis va Liviya, Iroq, Turkiya, Eron, Livan, Afg’oniston, Pokiston, Suriya, Shimoliy Hindiston, O’rta Osiyo mamlakatlarida, janubiy Qozog’iston, Tojikiston va O’zbekistonda uchraydi.
O’zbekistonda bu ilon Sirdaryo, Samarqand va Surxandaryo viloyatlarida, Xovos atrofida, Jizzax va Navoiy viloyatlarida uchraydi. Nurota tog’ etaklarida, bog’ va tokzorlarda, bedazor, poliz va o’tloq erlarda ilonni uchratish mumkin.