I bob qattiq jismlar 1-§. Qattiq jismlarning fizikasida asosiy tushunchalar

Plastinka sirtidagi fizikaviy kirlar. 
Fizikaviy adsorbsiyalangan fizikaviy kirlar quyidagilar: 
- Organik bo‘lmagan kirlar: turli chang zarralari, obraziv materiallarning zarralari. 
-Organik  kirlar  yog‘  qatlamlari,  ion  almashuvchi  smolalar  qoldiqlari,  fotorezits 
zarralari, o‘lchami 1-20 mkm oralig‘ida bo‘lgan mikro  organizmlar va hokazolar. 
Yarim  o‘tkazgichli  material  sirtiga  kirlarning  fizikaviy  adsorbsiyasi 
molekulalar  orasida  Van-der  -Vaals  kuchlari  yuzaga  kelishi  tufayli  hamda 
elektrostatik  qutblanish  (zaryadlangan  zarralarning  Kulon  kuchi  bilan  ta‘sirlanishi) 
sababli bo‘lib, qaytuvchi jarayonlardir. 
Organik bo‘lmagan kirlarni gidromexanik yo‘l bilan yoki toza azot gaz oqimini 
purkash orqali tozalanadi. 
Organik kirlar kremniy plastinkasiga termik ishlov berilganda uglerod atomini 
hosil qilib parchalanadi. 
Organik kirlar qutbli va qutbsizga bo‘linadi: 
Qutbli  organik  kirlar:  moylar,oqsillar,sirtdagi  faol  moddalarni  qoldiqlari.  Bu 
moddalarning  molekulalari  sirt  bo‘yicha  yo‘nalgan  bo‘lib  va  o‘zaro  tortilib,  kirlar 
yuzasining qisqarishiga olib keladi. 
Qutbsiz organik kirlar: mineral yog‘lar, parafinlar,vazelinlar. Bu moddalarning 
molekulalari  sirt energiyasi katta bo‘lib, katta yuzalarni qoplab oladi. 
Suvda  erimaydigan  organik  moy  kirlar  plastinka  sirtini  gidrofob  holatga 
keltiradi, Ya‘ni suv bilan ho‘llanmaydi.Sirtni bir tekis tozalash uchun gidrofil xolatga 

---

 
134 
keltirish kerak. Moy kirlardan tozalash orqali sirtni gidrofob holatdan gidrofil holatga 
o‘tkazish yog‘sizlantirish deyiladi. 
Organik  kirlar  organik  eritgichlarda  yoki  ularning  bug‘ida  yuvib  tozalanadi. 
Avval  qutbsiz  yoki  kuchsiz  qutbli  eritgichlarda  (benzol,  toluol,  to‘rt  xlorli  uglerod, 
ayrim  freonlarda)  qutbsiz  kirlar  yuviladi,  so‘ngra  spirt,  atseton,    uchxlor  etilenda 
qutbli kirlar tozalanadi.