I bob. O’zbekiston respublikasida axborot texnologiyalari va axborot tizimlari 6

2.4. Axborot tizimlarining turlari

Funksional alomat tizimga tegishli qism tizim vazifasi, uning asosiy maqsadlari va funksiyalarini aniqlaydi. Axborot tizimining strukturasi funksional tizim qismlari to‘plamidan iborat, funksional alomat esa axborot tizimlarini tasniflashda foydalaniladi. Ishlab chiqarish, tijorat obyektlari bo‘yicha xo‘jalik yuritish amaliyotida funksional alomat quyidagi faoliyat turlari bilan bog‘liq: ishlab chiqarish, marketing, moliyaviy, kadrlar.

Ishlab chiqarish faoliyati bevosita mahsulot ishlab chiqarish, ilmiy-texnika yangiliklarini yaratish vaularni ishlab chiqarishga tatbiq etish bilan bog‘liq. Marketing faoliyati quyidagilardan iborat:

• 
  ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar bozorini tahlil etish, savdo- sotiqni tahlil etish;
  
• 
  mahsulot realizatsiyasini ta’minlash uchun reklama kampaniyasini tashkil etish;
  
• 
  moddiy - texnika ta’minotini ratsional (oqilona) tashkil etish.
  

Moliyaviy faoliyat firmaning buxgalteriya, statistik va operativ axborotlar i asosida resurslarni nazorat etish va tahlil qilishni tashkil etish bilan bog‘liq. Kadrlarga oid faoliyat firma uchun zarur bo‘lgan mutaxassislarni tanlash, bu boradagi xizmat hujjatlarini yuritish bilan bog‘liq. Yuqoridagi faoliyatlar mos ravishda axborot tizimlarini umumiy holda quyidagi turlarga ajratish imkonini beradi:

• 
  ishlab chiqarish tizimlari;
  
• 
  marketing tizimlari;
  
• 
  moliyaviy va hisobga olish tizimlari;
  
• 
  kadrlar tizimi;
  
• 
  firma faoliyati va uning xususiyatidan kelib chiqqan holda yordamchi vazifalarni bajarishga yo‘naltirilgan boshqa turdagi tizimlar turi.
  

Yirik firmalarda asosiy axborot tizimi funksional vazifalarni bajaruvchi bir necha qismtizimlaridan iborat bo‘ladi. Masalan, ishlab chiqarish faoliyati bilan shu g‘ullanuvchi yirik kompaniyaning axborot tizimi quyidagi qism-tizimlardan tashkil topadi: zahiralarni boshqarish, ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish, mahsulot realizatsiyasini boshqarish, alohida bo‘limlar (buxgalteriya, rejalashtirish, kadrlar va boshqalar) ishini boshqarish va shu kabilar.

2 - jadval. Axborot tizimlari funksional alomati

Marketing tizimlari	Ishlab chiqarishning tizimlari	Moliya va hisob-kitob tizimlari	Kadrlar tizimlari (inson resurslari)	Boshqa tizimlar, masalan, rahbarlikning axborot tizimlari
Bozorni o‘rganish va savdoni bashorat qilish	Ish hajmini rejalashtirish va kalendar rejalarni ishlab chiqish	Buyurtmalar portfelini boshqarish	Mehnat resurslari va ularga bo‘lgan ehtiyoj tahlili va bashorati	Firma faoliyati ustidan nazorat
Savdo-sotiqni boshqarish	Ishlab chiqarishning operativ nazorati va uni boshqarish	Kredit siyosatini boshqarish	Xodimlar haqidagi yozuvlar arxivini yuritish	Dolzarb muammolarni aniqlash
Narxlarni tahlil qilish va baholash	Uskunalarning ishlashi tahlili	Moliya rejasini tuzish	Kadrlar tayyorlash tahlili va uni rejalashtirish	Boshqaruv va strategik vaziyatlar tahlili
Buyurtmalarni hisobga olish	Yetkazib beruvchilarga buyurtmalarni shakllantirish	Moliyaviy tahlil va b ashorat		Strategik yechimlarni ishlab chiqish jarayonini ta’minlash
	Zahiralarni boshqarish	Budjet nazorati
		Buxgalteriya hisobi va maoshni hisoblash

Axborot tizimining turi u kimlarning manfaatlariga xizmat qilishi va boshqarishning qaysi bo‘giniga tegishliligi bilan bog‘liq. 2-rasmda axborot tizimlari funksional alomatlarga ko‘ra va boshqarish pog‘onasiga taalluqliligi nuqtainazaridan tasniflash variantlaridan biri keltirilgan.

Rasmdan ko‘rinib turibdiki, boshqarish pog‘onasi qanchalik yuqori bo‘lsa, ushbu pog‘onaga mos mutaxassislarning axborot tizimi asosida ish yuritishlari ko‘lami shunchalik kam bo‘ladi. Biroq, boshqaruvchi (menejerlar) tomonidan qaror qabul qilishni qo‘llab-quvvatlashni amalga oshiradigan axborot tizimining intellektual imkoniyatlari va murakkablik darajasiga bo‘lgan talablar oshib boradi. Boshqarishning ixtiyoriy bo‘g‘ini har bir funksional tizimlardagi turli kesimlardagi va turli sig‘imlarga ega bo‘lgan axborotlarga ehtiyoj sezadi.