I bob "O’zbekiston konstitusiyasini o’rganish" O’quv kursi, uning

15
3-§. O’quv kursini o’rganish usullari
Har qanday fan yoki o’quv kursi o’zi o’rgatadigan masalalarni o’rganish usullariga ega. Bu fanda "me-todologiya" deb ham yuritiladi. "Metodologiya" so’zi yunoncha "te^oyoz" so’zidan olingan bo’lib, aynan ma’nosi "biron narsani o’rgayaish yo’li" demakdir. Metod — bu umumiy ma’noda maqsadga erishish usu-li, muayyan izga solingan faoliyatdir. Metod — bu maxsus ma’noda bilish vositasi, o’rganiladigan mav-zuni tafakkurda hosil qilish yo’lidir.
Ilmiy-tadqiqot jarayonida bilishning aniq shak-li va usullaridan foydalanish orqali ilmiy bi-limlar vujudga keladi, rivojlantiriladi. Har bir bilim tizimida ilmiy-tadqiqot jarayonida kelib chiqqan muammo yoki masalaning qo’yilishi va hal qilinishida maxsus usullardan foydalaniladi.,Ular esa tarixiy aniq bilish jarayonida vujudga keladi, rivojlanadi. Shuning uchun ham har bir fanning o’z predmeti va tadqiqot usuli mavjudki, ular o’zi o’rga-nayotgan obyektga nisbatan maxsus amaliy va naza-riy tadqiqot usuli asosida yondashadi.
Hozirgi zamon jahon fani davlat va huquqning rivojlanish jarayonini turli mavqyelardan turib tushuntirishga imkon beruvchi keng falsafiy ko’rsat-malar beradi.
Bilishda xususiylik va umumiylik vazifasini bajaruvchi usullar mavjud. Ko’pchilik fanlarda qo’llaniladigan usullar umumiy usul deyiladi. Har bir aniq fanning o’zi qo’llaydigan xususiy usulla-ri asosida bilim tizimi chuqurlashib borsa, umu-miy usulni tatbiq qilish orqali esa bilish doira-si yanada kengayib boradi.
Ilmiy bilishning hamma fan uchun tegishli bo’lgan umumiy usullariga analiz va sintez, induksiya va deduksiya, analogiya, mantiqiylik va tarixiylik,
16
mavhumlikdan aniqlikka borish yoki aniqlikdan mavhumlikka borish va boshqalar kiradi. Ilmiy bi~ lishning bu uslublari fan taraqqiyotida garchi umu-miy hisoblansa ham, dialektik usullarga nisbatan xususiy bo’lishi mumkin. Lekin bu usullar dialek-tik usullar bilan bog’langan.
Shunday qilib, bilish jarayonida ilmiy-tadqi-qotning xususiy, umumiy va eng umumiy usullari mavjud bo’lib, ular o’zaro bir-biri bilan bog’liq. Dialektik usul real olamni ilmiy bilishning eng umumiy usuli bo’lib, u barcha fanlar uchun, jumla-dan, ushbu o’quv kursi uchun ham metodologiyadir. Di-alektik usul xususiy fanlar erishgan yutuqlardan foydalanib, ularning usullari bilan birgalikda rivojlanadi, ular bir-birini to’ldiradi va boyi-tadi.
Dialektika hodisalarni rivojlanishida, boshqa hodisalar bilan aloqadorlikda, bir-biri bilan bog’liq holdDg harakatda, miqdoriy va sifat o’zga-rishida olib qaraydi. U real mavjud, muayyan vazi-yatda, muayyan vaqtda va hududda vujudga kelgan. Bi-nobarin, ularni tushuntirish uchun ularni vujudga keltirgan sharoitni, mavjud bo’lgan va yashayotgan davrni bilmoq kerak.