I bob. Optika fani haqida 5

Tabiiy yorug’lik -qutblanish tekisliklari mumkin bo’lgan barcha vaziyatlarni egallovchi, shu bilan birga, bu tekisliklarning istalganida o’rtacha birday tebranish jadalligida bo’ladigan nokogerent yorug’lik to’lqinlari majmui.
Spektrometr-spektr va yunoncha metreo-o’lchayman- 1) biror fizik kattalikning qandaydir parametr bo’yicha taqsimot funksiyasini o’lchash asbobi; 2) optik spektrlarni nurlanishning fotoelektrik qabul qilgichlari yordamida o’lchash asbobi. Inson yorug'lik manbasini ko'radi, bu manbadan chiqadigan nur ko'zga tushsa. Agar tana manba bo'lmasa, u holda ko'z bu jism tomonidan aks ettirilgan, ya'ni bu tananing yuzasiga tushib, keyingi tarqalish yo'nalishini o'zgartiradigan har qanday manbadan nurlarni qabul qilishi mumkin. Nurlarni aks ettiruvchi jism aks ettirilgan yorug'lik manbai bo'ladi.Tananing yuzasiga tushgan nurlar keyingi tarqalish yo'nalishini o'zgartiradi. Yorug'lik aks etganda, u tananing yuzasiga tushgan muhitga qaytadi. Nurlarni aks ettiruvchi jism aks ettirilgan yorug'lik manbai bo'ladi.
“Ko‘zgu” degani bu so‘zni eshitganimizda, avvalo, ko‘z oldimizga ko‘zgu tushadi. Kundalik hayotda tekis nometall ko'pincha ishlatiladi. Yassi oynadan foydalanib, yorug'likning aks etish qonunini aniqlash uchun oddiy tajriba o'tkazish mumkin. Yoritgichni stol ustida yotgan qog'oz varag'iga joylashtiramiz, shunda stol tekisligida ingichka yorug'lik nurlari yotadi. Bunday holda, yorug'lik nuri qog'oz varag'i yuzasiga siljiydi va biz uni ko'rishimiz mumkin.
Yupqa yorug'lik nurining yo'lida vertikal ravishda tekis oynani joylashtiring. Undan yorug'lik nuri tushadi. Ko'zgudagi hodisa kabi aks ettirilgan nurning stol tekisligidagi qog'oz bo'ylab siljishiga ishonch hosil qilishingiz mumkin. Bir varaqqa qalam bilan belgi qo'ying o'zaro tartibga solish ham yorug'lik nurlari, ham nometall. Natijada, biz o'tkazilgan tajriba sxemasini olamiz.Tushuvchi nur va tushuvchi nuqtada aks ettiruvchi sirtga tiklangan perpendikulyar orasidagi burchak odatda optikada tushish burchagi deb ataladi. Xuddi shu perpendikulyar va aks ettirilgan nur orasidagi burchak ko'zgu burchagidir. Tajriba natijalari quyidagicha:
Tushgan nuqtada qayta tiklangan tushuvchi nur, aks ettirilgan nur va aks ettiruvchi sirtga perpendikulyar bir tekislikda yotadi.
tushish burchagi aks etish burchagiga teng. Bu ikki xulosa aks ettirish qonunini ifodalaydi.
Yassi oynaga qarab, biz uning oldida joylashgan narsalarning tasvirlarini ko'ramiz. Bu tasvirlar aynan bir xil. tashqi ko'rinish buyumlar. Ko'rinib turibdiki, bu egizak narsalar oyna yuzasi orqasida joylashgan. Yassi oynada nuqta manbasining tasvirini ko'rib chiqing. Buning uchun manbadan tasodifiy ravishda bir nechta nurlarni tortib olamiz, mos keladigan aks ettirilgan nurlarni tuzamiz va keyin aks ettirilgan nurlarning ko'zgu tekisligidan tashqaridagi kengaytmalarini yakunlaymiz. Nurlarning barcha kengaytmalari oyna tekisligi orqasida bir nuqtada kesishadi: bu nuqta manbaning tasviridir.
Tasvirda nurlarning o'zi emas, balki faqat ularning kengaytmalari birlashadi, aslida bu nuqtada tasvir yo'q: bizga faqat shu nuqtadan nurlar chiqadigandek tuyuladi. Bunday tasvir odatda xayoliy deb ataladi.Yorug'lik ikki muhitni ajratish joyiga yetganda, uning bir qismi aks etadi, ikkinchi qismi esa chegaradan o'tib, bir vaqtning o'zida sinadi, ya'ni keyingi tarqalish yo'nalishini o'zgartiradi.