I bob. Nara davri boshqaruvi

2.2. Doukyo
Doukyo (772-y) Yuge oilasidan kelib chiqib, oddiy rohibdan mamlakatning qudratli hukmdoriga aylandi. Doukyoning nomzodligi juda hayratlanarli edi, chunki VIII asrda yapon jamiyatining ijtimoiy tuzilishi inson taqdirini qat’iy belgilab bergan.
Ammo Doukyo istisno edi. Zamonaviy grafologlarning bayonotlariga koʻra, rohib boʻlganligi sababli Doukyo kuchli va oʻziga ishongan xarakterga ega edi. Bundan tashqari, Budda rohiblari yuqori ma’lumotli boʻlishlari bilan hukmdorlarning ishonchli odamlariga aylanishar edi va siyosiy kuchlarning birlashishiga sezilarli ta’sir koʻrsatar edilar. Ushbu saroy rohiblari, yuqorida aytib oʻtilgan Gembo, Fujivara Xirotsuguni siyosiy maydondan chetlashtirishda katta rol oʻynagan. Biroq, u bilan taqqoslaganda ham, Doukyoning saroy hayotidagi oʻrni juda katta edi.
Doukyo saroy rohiblari tarkibida 750-yillarning boshlarida paydo boʻlgan. U mohir tabib boʻlib tanilgan edi. 761-yilda uni kasal sobiq qirolicha Kokenga yuborishdi, shu orqali Doukyo uning ishonchiga kirdi. Ularning yaqin aloqada boʻlganligi ham taxmin qilinadi.
Va endi tuzalangan Koken, Doukyo ta’sirida, hokimiyatga boʻlgan da’volarini qatʻiyan eʻlon qildi. Kokenning 762-yildagi farmonida (oʻsha paytda u allaqachon Takano nomi bilan rohiblikni qabul qilgan) “Biz Buddaning yangi boshlovchisiga aylandik. Va turli xil ishlarga kelsak amaldagi hukmdor (Dzynnin) ish yuritaveradi kichik ishlarda va imperatorning muhim ishlari uchun, biz javobgar boʻlamiz”.
Bir muncha vaqt mamlakatda ikkita parallel kuch markazlari mavjud edi. Shu bilan birga, Junning qarorgohi imperator saroyi boʻlgan, Koken qarorgohi esa Naradagi Xokedji budda ibodatxonasida boʻlgan.
Koken-Doukyo va Junin-Nakamaro tandemlari oʻrtasida paydo boʻlgan ziddiyat odatda turli saroy fraktsiyalari oʻrtasida hokimiyat uchun kurashning namoyishi sifatida qaraladi. Biroq, umumiy madaniy vaziyatni tushunish nuqtai nazaridan, unda nafaqat oʻziga xos shaxslar toʻqnashuvini, balki mamlakatga nisbatan turli xil strategik yondashuvlar (budda va konfutsiylik) oʻrtasidagi qarama-qarshilikni koʻrish mumkin.
Bu vaqtga kelsak, "Siyosiy kurash" atamasidan foydalanish juda shartli, chunki u nafaqat sud fitnalarini, balki ochiq sehrgarlikni ham oʻz ichiga oladi. Shunday qilib, Kokenning raqiblari maxfiy ravishda uning sochlarini oʻgʻirlab, suyakga solib, daryoga tashladilar va la’natni aytib, uni taxtga da’vogarlar qatoridan chiqarib tashlashlamoqchilar edi. Biroq, qonun bilan taqiqlangan ushbu qora sehr kuchsiz edi.
Koken-Doukyo rejimi bunga butunlay ritualistik voqea bilan javob qaytardi. Fujivara no Nakamaroning isyoni tufayli kelib chiqqan iflosliklarni tozalash uchun uch qavatli pagodalarning bir million (!) Yogʻoch modellari kesilgan. Va ularning har birida 21,5 sm balandlikda kaolin bilan qoplanagan, ular himoya sehrlari - dharani bilan matn yozishidi. Bunday ommaviy ishlab chiqarishda oʻlchamlarga nisbatan bardoshlik hurmatga sazovor. Besh yil davom etgan ish tugagandan soʻng, ushbu pagodalar poytaxtning oʻnta eng yirik ibodatxonalari orasida taqsimlandi. Manbada koʻrsatilgan raqamlarga ishonish qiyin boʻlishi mumkin, ammo Horyuji ibodatxonasida 45 mingta pagodalar hanuzgacha saqlanib kelinmoqda,
Doukyoning ta’siri tez oʻsar edi. U shosozu ya’ni mamlakatdagi budda jamoatining etakchilaridan biri lavozimini egalladi. Doukyo va uning homiysi Kokenni mavqeida tahdidni koʻrgan Nakamaro qoʻshinlarini koʻtargan, ammo Koken askarlaridan magʻlubiyatga uchragan va qatl etilgan.
Ammo, hatto qudratli Nakamaroning oʻlimi ham umuman Fujivara xonadoning davlat ierarxiyasidagi mavqeiga ta’sir koʻrsatmadi, chunki sulolaning boshqa vakillari Nakamaroni qoʻllab-quvvatlamadilar va unga qarshi chiqishdi. Ularning sodiqligi qadrlandi, ular zudlik bilan lavozimlarda koʻtarilishdi va Fujivara no Tobnari oʻng vaziri lavozimiga qaytarildi. Oʻlimidan soʻng, ushbu lavozimni Fusasakining oʻgʻli Nagate egalladi, bu janubiy uyning shimolga oʻzgarishini anglatadi, bu oʻsha paytdan boshlab bir necha asrlar davomida siyosiy hayotda hukmronlik qiladi. Birozdan keyin Fusasaki soʻl vazir lavozimini egalladi.
Buddia tuzilmalarining birortasi Nakamaroni qoʻllab-quvvatlamaganligi ajablanarli. Shunday qilib, qoʻzgʻolon haqida xabar paydo boʻlganidan soʻng, Shosoindan 16 ulamo darhol imperator saroyiga joʻnadilar, u yerda ular orqaga qaytish va himoya qilish haqida buyruq va Todaidjidagi Shosoin omboridan qurol-yarog imperator saroyiga Nakamaroga qarshi foydalanish uchun yetkazib berildi. Omi provinsiyasidagi ibodatxonalar (Fujivarning mavqei u yerda ayniqsa kuchli boʻlgan) ham imperiya armiyasining yonida edi.
Nakamaroning qoʻzgʻolonini bostirgandan soʻng Jyunnin taxtdan voz kechishga majbur boʻldi va surgun qilindi. Koʻp oʻtmay vafot etdi. Doukyo va Kokenni hukmronlik qilish vaqti keldi (Koken bu safargi taxtga oʻtirishida Shyotoku taxallusida taxtga oʻtirdi).
Endi Doukyo Shotoku bilan (xuddi avvalroq Nakamaro singari) byurokratik hukumat tuzushi kerak edi, qonunda nazarda tutilmagan lavozimlar maxsus Doukyo uchun yaratila boshlandi. Gap shundaki, qonun hujjatlarida belgilangan byurokratik baholash tizimi, hatto hokimiyat tepasida boʻlganlarning kuchli istagi bilan ham, odatda martaba pogʻonasida juda tez oʻsishga yoʻl qoʻymagan. Avvaliga, Doukyo “daijin-zenshi” (“dyxananing oʻqituvchisi”), soʻngra “bosh oʻqituvchi diana” (daidze, daidzin zenshi) va “Budda qonunining xoʻjasi” etib tayinlandi va Doukyoning moddiy ta’minoti imperatorniki bilan tenglashtirildi. Shu bilan birga, vazir monaxni tayinlash buddizmning tarqalishi uchun foydalar nuqtai nazaridan oqlandi. Doukyo egallagan pozitsiya Yaponiyada Budda qonunining gullab-yashnashini ta’minlashi kerak edi. Bundan tashqari, imperatorni himoya qilishda Doukyoning roʻli kattaligi ta’kidlangan.
Doukyoning yuksalishi bir qator tadbirlar va buddaga bagʻishlangan voqealar bilan birga boʻldi. Bu barcha tirik mavjudotlarni ozod qilish uchun masʻul lavozimni joriy etish va ov paytida foydalanilgan hayvonlar va qushlar tomonidan soliqlarni olib kelish amaliyotini bekor qilish va Budda haykalini Sintoning asosiy ziyoratgohiga joylashtirishdir. Ise ibodatxonasi va Sumidera ibodatxonasida Budda yodgorliklarining topilishi va Todajididan keyin eng yirik Budda ibodatxonasi Saydadji poytaxtida qurilishning boshlanishi va bir millionlab pagodalar modellarining ishlab chiqarilishi va boshqalar.
Shu bilan birga, ular hali ham Fujivara davlatda rasmiy ravishda hukmronlik qilishganiga qaramay, ular budda cherkovi ustidan nazoratni qoʻlga kiritishmagan. Aksincha, bu vaqtda Doukyo oʻz hamkasblari bilan birgalikda odatdagi davlat xizmatlarini almashtirdi, Doukyo saroyi ma’muriyati yaratildi, uning xodimlari taxt vorisi bilan bir hil darajada edi.
Umuman qilib aytganda, Shyoku Nihongi yozuvlari ortida har doim gʻoyaviy ustuvorliklar uchun yashirin kurash bor edi. 768-yilda odatdagidek “ajoyib toshbaqa” ning topilishi bilan bogʻliq boʻlgan xitoy iqtiboslari bilan topilgan boʻlib, bu ushbu topilmaning juda muhimligidan dalolat beradi. Ilgari Fujivara qabilasining ba’zi a’zolari hukmronlik qilgan kunlarda, bu shiori nomini oʻzgartirish uchun ajralmas bahona boʻlib xizmat qilgan boʻlar edi, ammo bu Shyotoku-Dokyo davrida sodir boʻlmadi.
Albatta, shuni unutmaslik kerakki, davlat mafkurasi qurilishidagi kurash unda ustuvor oʻrin uchun edi. Konfutsiylik, sintoizm yoki buddizmni yoʻq qilish masalasini hech kim koʻtarmagan. Masalan, Shyotoku hukmronligining ochiqdan-ochiq uygʻongan yoʻnalishiga qaramay, uning hukmronlik davri nomini oʻzgartirishga bagʻishlangan farmonida “ilohiy shamol” (kamikadze)ga qarshi yuborgan sinto xudolarining yordami eslatib oʻtilgan, bu Nakamaro kemalarining ilgarilashiga toʻsqinlik qilgan va Kouke otryadini ta’qib qilishdan qochgan.
Ushbu moʻjizaviy voqea bilan bogʻliq holda, yangi hukmronlik davri Tempyo Jingo deb nomlandi, ya’ni “samoviy dunyo - ilohiy himoya”.
Kamikadze tushunchasi Yaponiya tarixida katta mafkuraviy tarixga ega edi. Shunday qilib, XIII asrda Moʻgʻuliston flotini Kyusyu qirgʻogʻidan ikki marta haydab chiqqargan boʻron ham kamikadze deb nomlangan. Ikkinchi jahon urushidagi oʻz joniga qasd qiluvchi uchuvchilar xuddi shu nomni oldi.
Doгkyo har qanday tasavvurga ega boʻlgan unvon va imtiyozlarga ega boʻlishiga qaramay, uni hali ham qoniqtirmagan. Va agar Nakamaro toʻgʻridan-toʻgʻri taxtga oʻtirishga ulgurmagan boʻlsada (yoki xohlamasa), unda Doukyo oʻzini imperator boʻlishi kerak deb hisoblagan. Ushbu maqsadga erishish uchun u bashoratchilar kuchidan foydalangan.
769-yilda Narada, Ksyusyuda joylashgan Usa ibodatxonasidan kelgan sinto xudosi Xachiman, goʻyo Doukyo imperator boʻlishini orzu qilgani, bu holatda mamlakat tinchligi va osoyishtaligini va’da qilgani haqida gaplar tarqaydi. Shyotoku butun hukmronligi davrida yagona marotaba Doukyoning hilasi kuchsiz edi, chunki imperatorga rohib haqida umuman kutilmagan vahiy taqdim etilgan edi. U Veiki Kiyomaroni (733-799) Ksyusyuga yuborib, haqiqatni bilib oladi. Kiyomaro bashoratchidan quyidagi javob bilan qaytdi “Bizning davlatimiz boshlangan davrdan to hozirgi kungacha kim shoh boʻlishi va kim boʻysunishi aniq qilib bitilgan. Va oddiy aholidan imperator lavozimiga tayinlanishi hech qachon sodir boʻlmagan. Osmon taxti imperatorlar uyiga meros boʻlib oʻtishi kerak. Shu bilan adolatsizlar quvib chiqarilsin”.
Bunday javob uchun Doukyo Kiyomaroni surgun qildi, ammo taxtga oʻtirishga boshqa urinmadi.
Xachiman bashorati Kyusyuga qadar tarqaldi. Ehtimol, bu boshqa qitʻa (koreya)dan kelib chiqqan xudo boʻlgani uchun uni tarqalishi nisbatan kech vaqtga toʻgʻri keladi. Shu sababli Xachiman nomi “Kojikida” ham, “Nihon Shokida” ham uchramaydi. “Shoku Nihongi” sahifalarida Xachiman nomi birinchi boʻlib Fujivaraning Xirotsuguga qarshi qoʻzgʻolonni muvaffaqiyatli bostirilishi unga tegishli boʻlganligi sababli paydo boʻldi. Sinto xudolari orasida Buddizmning saqlanishida Xachimanning oʻrni shunchalik katta ediki, ular uni "Bodxisattva Xachiman" deb atay boshladilar. Oʻrta asrlarda Xachimanga sigʻinish yanada keng tarqaldi - butun mamlakat boʻylab unga bagʻishlangan ibodatxonalar qurila boshlandi. U jangchilarning homiysi xudosi deb hisoblangan. Vake no Kiyomaroning hukmron sulolani qutqarishdagi xizmatlari hech qachon unutilmagan. Unga sodiq qul sifatida qadr-qimmati, ayniqsa, Meyji islohotlaridan soʻng darhol faol ta’kidlangan. Uning portreti 1930-yilgacha oʻn iyenalik banknotani bezab turgan.
Shyotoku vafotidan keyin Doukyo hokimiyatdan chetlashtirildi. Shunday qilib, VIII asrda Doukyo Fujivara ustidan bir muncha vaqt siyosiy gʻalaba qozonib, uni saqlab tura olmagan uchinchi (shahzoda Nagaya va Tachibana-no Moroedan keyin) shaxsga aylandi.
Shotoku vafoti va Doukyoning surgun qilingandan va Kouninning taxtga chiqishidan (770) soʻng, saroy va mamlakatning siyosiy va mafkuraviy hayotida Konfutsiy qadriyatlariga tez qaytish boshlandi. Va endi, 768-yildan farqli oʻlaroq, yangi kashf etilgan oq toshbaqa hukmronlik davrini Xoki (“Qimmatbaho toshbaqa”) deb oʻzgartirishga sabab boʻldi. Oʻsha kundan boshlab yozuvda yangi darajalar bilan taqdirlangan yuqori lavozimli amaldorlar roʻyxati tuzilganligi eʻtiborga loyiq, ular orasida Fujivara sulolasi dominant edi (27 dan 10tasi). Ichki ishlar vaziri lavozimini egallagan Fujiwara no Yoshitsugu endi saroydagi asosiy shaxsga aylanadi. Shunisi eʻtiborliki, Shyotoku-Doukyodan gʻazab shu qadar katta ediki, Konin taxtga koʻtarilish va shiorning nomini oʻzgartirish marosimi keyingi yilda emas, balki Shyotoku vafot etgan yili amalga oshirildi. Doukyoga koʻplab ayblovlar qoʻyildi, xususan, u budda ibodatxonalarini qurishga haddan tashqari eʻtibor berganlikda ayblandi, bu esa aholini qiynash va davlat resurslarining ortiqcha sarfiga olib keldi.
Doukyoning hukmronlik davri, ehtimol buddizm davlat mafkurasi majmuasida yetakchi oʻrinni egallagan qadimgi Yaponiya tarixidagi soʻnggi davr boʻlib chiqdi. Zenbuddizm syogunat tomonidan faqatgina XIII-XV asrlarda qabul qilingan. Buddizmning oʻsha paytgacha davlat va jamiyat hayotiga ta’siri juda katta edi, ammo, bizning fikrimizcha, uning salohiyati asosan shaxsni ijtimoiylashtirishda amalga oshirildi. Biroq, Konfutsiylik, Fujivara XII asrga qadar hukmron qabila boʻishiga qaramay, oʻzining sof shaklida mavjud hokimiyat tizimining qonuniyligi, mahalliy sinto anʻanalari bilan yagona asos boʻla olmadi.