I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

(tinch holatdagi) ishqalanish kuchidir.
Transportyor yordamida yuklarni qiyalik bo‘yi cha 
yuqoriga olib chiqish mumkin. Bunda yuk sirti bilan 
transportyor tasmasi sirti orasidagi tinchlikdagi ish-
qalanish  kuchi  yukni  ushlab  turadi  (106-rasm).  Agar 
bu kuch bo‘lmaganida, yuk sirpanib pastga tushib 
ketar edi. 
Xonadagi stol-stul, javon va boshqa jihoz lar tinchlikdagi ishqalanish ku-
chi  tufayli  polda  qimirlamay  turadi. 
Agar  ishqalanish  kuchi  bo‘lmaganda,  ular  turtib  yuborilgan  zahoti  xona 
ichida harakatga kelib, sirpanib yurar edi. 
Pol ustida turgan jismni gorizontal yo‘nalishda harakatga keltirish, 
ya’ni qo‘zg‘atish uchun unga tinchlikdagi ishqalanish kuchiga teng va 
qarama-qarshi yo‘nalgan kuch bilan ta’sir etishimiz 
kerak. 
Yurganimizda oyoq kiyim tagsirti bilan yer sirti 
o‘rtasida tinchlikdagi ishqalanish kuchi hosil bo‘ladi. 
Ishqalanish kuchi bo‘lmaganida biz yura olmas edik, 
muz ustida yurgandek sirpanib ketardik. Biz yerni 
orqaga  F kuch bilan itaramiz. Ishqalanish kuchi F
i
 
esa harakatimiz yo‘nalishida ta’sir etib, miqdor jihat-
dan  F  kuchga  teng  bo‘ladi  (107-rasm).
Yurganimizda yerni orqaga itarishimizni tasavvur qilish uchun sportchi-
lar  mashq  qiladigan  rolikli  yo‘lkachani  misol  qilib  keltirish  mumkin  (108-
rasm). Bunda sportchi oldinga yugurmoqchi bo‘lsa, 
yo‘lka orqaga harakat qiladi. 
Ishqalanish kuchi F
i(t)
 ta’sir etayotgan kuch F  ga 
proporsional ravishda o‘zgaradi: F
i(t) 
=  kF.  Bunda k – 
ishqalanish  koeffitsiyenti.  Uning  qiymati  ta’sirlasha-
yotgan jismlar materialiga, sirtlarining silliqligi va 
boshqalarga bog‘liq.  
Turmushda  ishqalanish  ba’zi  hollarda  foydali  
bo‘lsa,  ba’zi  hollarda  zararli  bo‘ladi.  Masalan,  qishda 
107-rasm. Yurganda 
ishqalanishning 
namoyon bo‘lishi
F
→
i
F
→
F
→
i
F
→