I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Zararli ishqalanish va uni kamaytirish
Bir-biri ustida harakatlanadigan sirtlarda hosil bo‘ladi-
gan ishqalanishlar ko‘p hollarda zararli bo‘ladi. Bun-
day hollarda ishqalanishni kamaytiradigan turli vositalar 
qo‘llaniladi.  Masalan,  mashina  va  stanoklarda  ishqala-
nish  tufayli  harakatlanuvchi  qismlari  qiziydi  va  yeyiladi. 
Ishqalanishni kamaytirish uchun bir-biriga tegib turuvchi 
sirtlar silliqlanadi, ularning oralari moylanadi.
Ishqalanishni kamaytirish maqsadida avtomobil, ve-
losiрed  va  stanoklarning  aylanuvchi  vallariga  podshiрniklar 
kiydiriladi.  Podshiрnikning  valga  bevosita  tegib  turadigan 
qismi – vkladish po‘lat, cho‘yan yoki bronzadan yasala-
di. Vkladishning ichki sirtiga qo‘rg‘oshin yoki qalayning turli qotishmalari 
qoplanadi va moylanadi. Val aylanganda, u vkladish ustida sirpanadi. Bunday 
podshiрniklar  sirpanish  podshiрniklari  deyiladi.  Sirpanish  podshiрnigi  val  va 
vkladish  orasidagi  sirpanish  ishqalanish  kuchini  kamaytirishga  xizmat  qiladi.
Dumalanish ishqalanish kuchi sirpanish ishqalanish kuchi dan ancha kam 
bo‘lganligi  texnikada  qo‘l  keladi.  Sharikli  va  rolikli  podshiрniklarning 
qo‘llanilishi dumalanish ishqalanish kuchining kamligiga asoslangan. Bun-
day  podshiрniklarda  aylanayotgan  val  podshiрnikning  qo‘zg‘almas  vkla-
dishida sirpanmasdan, balki po‘lat sharchalar va roliklar ustida dumalaydi 
(116-rasm).
Podshiрnikning  qattiq  po‘latdan  tayyorlangan  ichki  halqasi  valga 
o‘rnatilgan bo‘ladi. Tashqi halqasi esa mashina korpusiga mahkamlangan. 
Val aylanganda ichki halqa sharchalar yoki roliklarda dumalaydi. Shar-
chalar va roliklar halqalar orasiga joylashtirilgan bo‘ladi. Sharikli yoki 
rolikli  podshiрnik lar  qo‘llanilganda  ularning  ishqalanish  kuchi  sirpanish 
podshiрniklariga  qaraganda  20–30  marta  kam  bo‘ladi.