I боб. Жиноят Кодексининг вазифалари ва принциплари

103-модда. Ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказиш
Моддий томондан ёки бошқа жиҳатлардан айбдорга қарам бўлмаган шахсга раҳмсиз муомала қилиш ёки унинг шаъни ва қадр-қимматини муттасил равишда камситиш натижасида уни ўзини ўзи ўлдириш ёки ўзини ўзи ўлдиришига суиқасд қилиш даражасига етказиш -
уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки беш йилгача озодлик­дан маҳрум қилиш билан жазоланади.
Ўша қилмишлар моддий томондан ёки бошқа жиҳатлардан айбдорга қарам бўлган шахсга нисбатан содир этилган бўлса, -
беш йилдан саккиз йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

1. Айбдорнинг ҳаракатларини ЖК 103-моддасига мувофиқ квалификация қилиш учун жабрланувчини ўзини ўзи ўлдириши ёки ўз жонига суиқасд қилиши айбдорнинг у билан шафқатсиз муомала қилгани ёки унинг шаъни ва ғурурини мутассил равишда камситгани натижасида содир этилганлигини аниқлаб олиш за-рур. Жабрланувчининг ўзини ўзи ўлдирганлиги (ўлимнинг бош-ланиши) ёки ўзини ўзи ўлдиришга суиқасд қилганлиги жиноят­нинг зарурий белгиси ҳисобланади. Агар бундай оқибатлар бўлмаса, унда ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказиш таркиби бўлмайди. Башарти шахснинг ҳаракатларида бошқа жиноят аломат­лари (масалан, ҳақорат, туҳмат, қийнаш ва ҳоказо) бўлса, у жа­вобгарликка тортилиши мумкин. Айбдорнинг қилмишини ЖК 103-моддаси билан квалификация қилиш учун айбдорнинг хатти-ҳаракатлари ва бошланган оқибатлар (жабрла­нувчининг ўзини ўзи ўлдириши ёки шунга суиқасд қилиши) ўртасидаги сабабий боғланишни аниқлаш зарурий шарт ҳисобла­нади.

Шакл ва мазмун бўйича қонуний бўлган ҳаракатлар натижасида ўзини ўзи ўлдириш ёки унга суиқасд қилиш содир этилган тақдирда, бу ҳаракатларни содир этган шахс ЖК 103-моддаси бўйича жавобгарликка тортилмаслиги лозим.
2. Шафқатсиз муомала деганда, жабрланувчини жисмоний ва руҳий азоб чекишига олиб келадиган қўпол ва аёвсиз муноса­батда бўлиш (масалан, зарбалар бериш, қийнаш, эркинликни чек­лаш, иссиқликдан, озиқ-овқатдан, сувдан ва ҳоказолардан маҳрум этиш)ни тушунмоқ лозим. Жиноий жавобгарликка тортиш учун жабрланувчи билан бир марта аёвсиз муносабатда бўлганлиг­ининг ўзи етарлидир.
3. Шахснинг шаъни ва ғурурини мутассил равишда таҳқирлаш деганда, жабрланувчининг шаъни ва ғурурини мунта­зам ва узликсиз (икки ва ундан ортиқ) таҳқирлаш ҳолларини (масалан, туҳмат қилиш, ҳақоратлаш, таъқиб қилиш ва ҳоказо­ларни) тушуниш даркор.
Шаън ва ғурурнинг бир марта камситилиши факти ЖК 103-моддаси бўйича жавобгарликка тортишга асос бўлмайди. Бундай ҳолларда жавобгарлик Жиноят кодексининг шахсга қарши жино­ятлар учун жавобгарликни назарда тутувчи тегишли моддалари бўйича келиб чиқади.
4. Бирга яшашни бошлашдан ёки давом эттиришдан, никоҳдан ўтишдан воз кечиш, эр-хотиндан бирининг хиёнати, қонуний асосда ишдан бўшатиш ва ҳоказолар натижасида ўзини ўзи ўлдириш ёки ўз жонига суиқасд қилишни ЖК 103-моддаси бўйича квалификация қилиш мумкин эмас.
5. Жабрланувчи айбдордан моддий ёки бошқа турдаги қарам­лик муносабатида бўлмаган ҳолларда ЖК 103-моддаси 1-қисмига мувофиқ жавобгарлик келиб чиқади. Бунда ЖК 103-моддаси бўйича айбдорнинг ҳаракатини ўзини ўзи ўлдиришга суиқасд қилган ҳолларда ЖК 25-моддаси билан қўшимча квалификация қилиш талаб этилмайди, чунки ЖК 103-моддаси ўзини ўзи ўлдириш, шунингдек, унга суиқасд қилиш даражасига етказган­лик учун жавобгарликни қамраб олади. Жабрланувчи айбдордан моддий ёки бошқа турдаги қарамлик муносабатида бўлган ҳол­ларда, қилмишни ЖК 103-моддаси 2-қисмига биноан квалифика­ция қилиш керак. Бундай ҳолларда қарамлик мавжудлиги айбдор ва жабрланувчи ўртасида ҳақиқатан рўй берган ва мавжуд бўлган муносабатларга баҳо берган ҳолда аниқланиши лозим.
6. Моддий қарамлик деганда, жабрланувчи айбдордан анча­гина моддий ёрдам (пул, озиқ-овқатлар, кийим-кечак ва ҳоказо­лар) олган ёки унинг қарамоғида бўлган ҳолатларни тушуниш лозим. Кўпинча бу ишламаётган шахснинг ишлаётган шахсга, болаларнинг ота-онага, ишламаётган ота-онанинг моддий даро­мадга эга бўлган ўз болаларига қарамлигидир.
7. Бошқача қарамлик деганда, хизмат юзасидан ёхуд бошқача қарамликни (масалан, бошлиққа, ўқитувчига, раҳбарга, васийлик ва ҳомийликни амалга ошириш муносабати билан қа­риндошларга ва бошқалар билан боғлиқ қарамликни) тушуниш лозим.
8. Агар ўзини ўзи ўлдириш ва шу даражага етказиш айбдор то­монидан жабрланувчига нисбатан бошқа оғирроқ жиноят содир этилганлиги оқибатида юз берган бўлса, лекин ушбу жиноят тар­киби бундай ҳаракатларни қамраб олмаса, ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказишдаги айбдорнинг ҳаракатлари қўшимча ква­лификация қилишни талаб этади.
9. Ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказиш субъектив томон­дан келиб чиққан оқибатларга нисбатан эгри қасд ёки эҳти­ётсизлик туфайли содир этилади. Жабрланувчини ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказиш тўғри қасд билан содир этилган ҳолларда қилмиш воситали зарар етказиш тури деб топилиши ло­зим, яъни унинг ҳаракати ЖК 97-моддасида кўзда тутилган қас­ддан одам ўлдириш таркибини вужудга келтиради - бундай ҳол­ларда одам ўлдириш жабрланувчининг ўзи томонидан содир эти­лади.
10. Агар жабрланувчи ўзини ўзи ўлдириш ёки ўз жонига қасд қилиш даражасига етказиш жараёнида ўзига ўртача оғирликдаги ёки оғир тан жароҳати етказса, айбдорнинг қилмишлари юз бер­ган оқибат бўйича ЖКнинг ё 104-моддаси, ёхуд 105-моддаси бўйича квалификация қилиниши зарур.