I боб. Жиноят Кодексининг вазифалари ва принциплари

271-модда. Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни қонунга хилоф равишда эгаллаш
Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп мод­даларни қонунга хилоф равишда, ўғрилик ёки фирибгарлик йўли билан қўлга кири­тиш -
уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки олти ойгача қамоқ ёхуд беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
Ўша ҳаракат:
а) илгари гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар би­лан қонунга хилоф равишда муомала қилишдан иборат жино­ятни содир этган шахс томонидан;
б) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб;
в) ўзлаштириш ёки растрата қилиш йўли билан;
г) талончилик йўли билан;
д) мансаб мавқеини суиистеъмол қилиб;
е) тамагирлик йўли билан;
ж) кўп миқдорда содир этилган бўлса, -
беш йилдан ўн йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазо­ланади.
Ўша ҳаракат:
а) ўта хавфли рецидивист томонидан;
б) уюшган гуруҳ ёки унинг манфаатларини кўзлаб;
в) босқинчилик йўли билан содир этилган бўлса, -
ўн йилдан йигирма йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

1. Шарҳланаётган жиноятнинг объекти гиёҳвандлик восита­лари ёки психотроп моддалар ва прекурсорлар билан муомала қилиш борасидаги ижтимоий муносабатлар ва аҳолининг соғлиғи, хавфсизлиги ҳисобланади. Мулкий манфаатлар қўшимча объект, жабрланувчи соғлиғи шу жиноятни талончилик ва босқинчилик билан содир этиш факультатив объекти ҳисобланади.

2. Жиноят предметини гиёҳвандлик воситалари ёки психо­троп моддалар ташкил этади.
“Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп мод­далар тўғрис­ида”ги Қонунга кўра, гиёҳвандлик воситалари деганда, гиёҳвандлик воситалари рўйхатига киритилган ва Ўзбекистон Респуб­ликасида назоратга олинадиган, келиб чиқиши синтетик ёки та­биий моддалар, таркибида гиёҳвандлик моддаси бўлган препарат­лар ва ўсимликлар тушунилади. Жиноят кодекси Махсус қисми VIII бўлимида берилган таърифга кўра, уларга, шунингдек, БМТнинг 1961 йилда қабул қилинган Гиёҳвандлик воситалари тўғрисида ягона Битим (Конвенция), 1972 йилдаги “Гиёҳвандлик воситалари тўғрисидаги ягона Конвенцияга тузатишлар киритиш тўғрисида”ги Протоколидаги тузатишлар билан тўлдирилган I ва II рўйхатидаги ҳар қандай моддалар тааллуқлидир.
Психотроп моддалар мутелик кайфиятини уйғотиш қобилия­тига эга бўлиб, одамнинг марказий асаб тизими фаолиятига рағ­батлантирувчи ёки тушкунлик ҳолатига туширувчи таъсир кўрсатиб, кўз олдида йўқ нарсаларни кўришига ёки миядаги мо­тор вазифаларининг ёхуд тафаккур, ёхуд идрок, ёхуд кайфият бу­зилишига олиб келади. Уларга БМТ Битими I, II, III ёки IV рўйха­тига киритилган моддалар тааллуқлидир.
3. Шарҳланаётган модданинг объектив томонини ЖК 271-моддасининг 1-қисмида назарда тутилган гиёҳвандлик восита­лари ёки психотроп моддаларни қонунга хилоф равишда эгаллаш, яъни ўғрилик, фирибгарлик йўли билан қўлга киритишни ташкил этади.
Ўғрилик йўли билан қонунга хилоф равиш­да эгаллаш де­ганда, ҳуқуққа хилоф равишда яширинча давлат ёки жамоат таш­килотлари ёки уларга қонуний ёки ноқонуний эгалик қилиб тур­ган хусусий шахслар мулкидан олиб, қайтармасликни тушуниш лозим.
Фирибгарлик билан қонунга хилоф равишда эгаллаш де­ганда, гиёҳвандлик восита­лари ёки психотроп моддаларни алдов ёки ишончни суиистеъмол қилиш билан қўлга киритиш тушуни­лади.
Ўғрилик гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар қо­нунга хилоф равишда яширинча ўғирланиб, айбдор уларни тасар­руф этиш ва улардан фойдаланиш вақтидан бошлаб тугалланган деб ҳисобланади.
Фирибгарлик айбдорнинг алдов йўли билан гиёҳвандлик во­ситалари ёки психотроп модда­ларни ўз ихтиёрига олиш, ишончни суиис­теъмол қилишда эса унга топширилган гиёҳванд ёки психо­троп моддаларни тасарруф этиш вақтидан бошлаб тугалланган ҳисобланади.
4. ЖК 271-моддаси 1-қисми субъектив томондан қасддан со­дир этилади. Айбдор қонунга хилоф равишда гиёҳвандлик воси­талари ёки психотроп моддаларни эгаллашини англайди ва маз­кур қилмишни хоҳлайди.
5. Жиноят субъекти ўн тўрт ёшга тўлган ақли расо шахс ҳисобланади.
6. ЖК 271-моддаси 2-қисмида гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни қонунга хилоф равишда қуйидагича эгал­лаш учун жавобгарлик белгиланган:
а) илгари гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар билан қонунга хилоф равишда муомала қилишдан иборат жино­ятни содир этган шахс томонидан;
б) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб;
в) ўзлаштириш ёки растрата қилиш йўли билан;
г) талончилик йўли билан;
д) мансаб мавқеини суиистеъмол қилиб;
е) тамагирлик йўли билан;
ж) кўп миқдорда содир этилган бўлса.
7. Шахс гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни сўнгги эгаллашидан аввал психотроп модда ёки гиёҳвандлик во­ситаларнинг қонунга хилоф равишда муомалада бўлишини таш­кил қилувчи жиҳатлардан бирини содир этган бўлса, бунинг учун судланган-судланмаганлигидан қатъи назар, айбдорнинг ҳаракат­ларини ЖК 271-моддаси 2-қисми “а” банди бўйича квалифика­ция қилиш лозим.
8. ЖК 271-моддаси 2-қисми “б” банди гиёҳвандлик восита­лари ёки психотроп моддаларни қонунга хилоф равишда эгаллаш жиноятини содир этишда олдиндан тил бириктирган икки ёки ундан ортиқ шахс квалификация қилинади.
9. Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни ўзлаштириш деганда, шахсга сақлаш учун ишониб топширилган гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни ўз фойдасига ишлатиш учун сақлаб қолиши тушунилади.
10. Растрата қонунда кўрсатилган айбдорга ишониб топши­рилган ёки унинг ихтиёридаги гиёҳвандлик воситалари ёхуд пси­хотроп моддаларни унинг сотиш, истеъмол қилиш, совға қилиш, йўқотиш ёки бировларга беришида намоён бўлади.
11. Гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддаларни талон­чилик йўли билан қонунга хилоф равишда эгаллаш, жумладан, баданга енгил шикаст етказиш кўринишидаги зўрлик ишлатишсиз ёки ҳаёт учун хавфсиз зўрлик ишлатиш билан ёки зўрлик ишла­тиш билан қўрқитиш тарзида тавсифланади.
12. Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни ман­саб мавқеини суиистеъмол қилиш йўли билан қонунга хилоф равишда эгаллаш ўз хизмат лавозимидан фойдаланиб, ўз мулкига ёхуд бошқалар мулкига айлантиришни билдиради.
13. Шарҳланаётган моддада тамагирлик йўли билан қонунга хилоф равишда эгалик қилиш усули сифатида эгаллаш гиёҳванд­лик воситалари ёки психотроп моддаларни жабрланувчига ёки унинг яқин қариндошларига нисбатан зўрлик ишлатиш билан, уларнинг мулкларига зарар етказиш ва нобуд қилиш ёки сир сақ­ланиши лозим бўлган маълумотларни ошкор қилиш билан таҳдид солиш ёхуд жабрланувчини мазкур моддаларни беришга мажбур қиладиган вазиятни яратиш тушунилади.
14. Ўзбекистон Республикаси наркотикларни назорат қилиш Давлат комиссиясининг 1998 йил 22 майдаги 3 сонли Қарори билан тасдиқланган ва унга илова этилган «Қонунга хилоф сақлашдан ва муомаладан олинган гиёвандлик воситалари ва психотроп моддаларининг кўп бўлмаган, озгинадан кўпроқ ва кўп миқдорларга мансублиги рўйхати» даги тавсияларга амал қилинади.
Кўп миқдорга қуйидагилар киради: қуритилган марихуана - 5,0 гр. ва ундан ортиқ; қуритилмаган марихуана 50 гр.; гашиш- 1,0 гр. ва ундан ортиқ; канкобис мойи -0,5 гр. ва ундан ортиқ; опий (шу жумладан тиббий) - 1,0 гр. (0,01 граммдан 100 та таблетка) ва ундан ортиқ; героин -0,005 гр. ва ундан ортиқ; кодеин (асоси ва тузи) - 1,0 грамм (0,015 граммдан 66 та таблетка) ва ундан ортиқ ва ҳоказо. (ИИВники)
Кўп миқдор мезони тўғрисида 1995 йил 1 апрелдаги 13-Н-I-сонли Гиёҳвандлик моддаларини назорат қилиш бўйича Ўзбекистон Республикаси давлат комиссияси қарорининг 3-иловасига қаранг.
Кўп миқдорга қуйидагилар киради: қуритилган марихуана - 500 гр ва ундан ортиқ; қуритилмаган марихуана - 2,5 кг; гашиш - 100 гр ва ундан ортиқ; каннабис мойи - 40 гр ва ундан ортиқ; опий (шу жумладан тиббий) - 50 гр (0,01 гр дан 5000 таблетка) ва ундан ортиқ; героин - 1 гр ва ундан ортиқ; кодеин (асоси ва тузи) - 10 гр (0, 015 гр.дан 670 таблетка) ва ундан ортиқ ва ҳоказо. (Р.М.Х)
15. ЖК 271-моддасининг 3-қисмида гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларга:
а) ўта хавфли рецидивист томонидан;
б) уюшган гуруҳ ёки унинг манфаатлари кўзлаб;
в) босқинчилик йўли билан қонунга хилоф равишда эгаллаб олингани учун жавобгарлик белгиланган.
Шарҳланаётган жиноятнинг алоҳида квалификация қилиш белгиларининг дастлабки иккитасининг мазмуни ЖК 270-модда­сида назарда тутилган жиноят таркибини таҳлил қилишда очиб берилган.
16. Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни босқинчилик йўли билан эгаллаш деганда, гиёҳвандлик восита­лари ёки психотроп моддаларни ўғирлаш мақсадида ҳаёт ёки соғлиқ учун хавфли зўрлик ишлатиш ёки бундай зўрлик ишлатиш билан қўрқитиб содир этилган ҳужум тушунилади.
17. Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни ўғрилик, фирибгарлик, ўзлаштириш ёки растрата қилиш, мансаб мавқеини суиистеъмол қилиб, тамагирлик, босқинчилик йўли би­лан қонунга хилоф равишда эгаллашни ЖК 271-моддаси ва бошқа тегишли моддалари билан, шунингдек, ўзганинг мулкини талон-торож қилишга оид ЖК 271-моддаси санкциясидан оғирроқ бўлган бошқа тегишли моддалар билан жиноятлар мажмуи бўйича квалификация қилиш керак.
18. Тергов органлари ва судлар гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни қонунга хилоф равишда эгаллашдан мақ­сад нима эканлигини аниқлашлари зарур. Эгаллаш келгусида ўтказиш ёки сотиш учун амалга оширилганлиги аниқланган тақ­дирда айбдорнинг ҳаракатлари қайд этилган жиноятларга тайёр­гарлик кўриш деб ҳам квалификация қилиниши керак.