I bob. Darslik va o’quv adabiyotlarida anorganik birikmalar eng muhim siniflarining yoritilishi 5

Qiziqarli tajriba
O’qituvchi o’quvchilarga laboratoriya daftarlarini ochilishlarini aytib 11 – laboratoriya mavzusini yozishlarini ta’kidlaydi, so’ngra shisha idishdagi kerosin ostida saqlanadigan natriy bo’lakchasidan ozgina kesib olib, uni probirkadagi yoki petri kosachasidagi suvga tashlaydi, shu ondayoq shiddatli reaksiya ketib, vodorod gazi ajrala boshlaydi va idish ichidagi rangsiz eritma pushti rangga aylanadi. Bunga sabab nima? Tegishli kimyoviy reaksiyani yozing.
Javob: eritma rangining qizarishiga sabab, probirkadagi suvga o’qituvchi oldindan 1- 2 tomchi fenolftaleinning spirtdagi eritmasidan tomizgan edi.
Fenolftaleinli ishqor eritmasini kislota eritmasi bilan neytrallash natijasida idikator rangini yo’qotadi.Buni quyidagi jadval asosda tushuntiramiz.

Indikator nomi	Neytral ertymadagi rangi	Kislota eritmadagi rangi
lakmus	Binafsha	Qizil
fenolftalein	Rangsiz	Rangsiz
Metilzarg’aldog’i	To’q sariq	Qizil

1. Ishqoriy va ishqoriy – yer metallarning suv bilan ta’sirlanishi natijasida olinadi.
a) 2Na+2H₂O=2NaOH+H₂
b) Ca+2H₂O=Ca(OH)₂+H₂
2. Ishqoriy va ishqoriy – yer metallari oksidlarining suv bilan ta’sirlaqnishi natijasida olinadi:
a) Na₂O+H₂O=2NaOH
b) CaO+H₂O=Ca(OH)₂
3. Suvda erimaydigan asoslar tuzlarning suvdagi eritmasining ishqor bilan ta’siri natijasida olinadi. (11 – laboratoriya)
a) CuSO₄+2NaOH Cu(OH)₂ +2Na₂SO₄
havo rangli cho’kma
11 – laboratoriya ishining tartibiga ko’ra biz bugungi darsimizda suvda erimaydigan asoslarning kislotalar bilan o’zaro ta’sirini kuzatishimiz kerak. Shuning ko’ra:
1. 3 – a,b reaksiyalarda ko’rsatilgan mis (II) – gidroksidni hosil qilib, ularning biroz miqdorini probirkalarga solib, 3 – 4 ml dan suv quyamiz.
2. Mis(II) – gidroksid va temir (III) – gidroksid solingan probirkalarga asoslar to’liq erib ketguncha, 1 – probirkaga sulfat kislota, 2 – probirkaga xlorid kislota eritmalaridan oz – ozdan quyamiz.
Topshiriq:
1. Bajarilgan ishlar bo’yicha qisqa xulosa yozing.
2. Kimyoviy reaksiya tenglamalarini yozing.
3. Bugungi laboratoriya ishidagi ishlatilgan asbob va idishlarning izohli rasmini chizing.
Mustahkamlovchi qism:Tarqatma materiallar orqali mustahkamlanadi.
1. Asoslarni qanday sinflarga bo’lish mumkin?
2. Suvda eriydigan asoslar qanday umumiy nom bilan ataladi?
3. Suvda erimaydigan asoslar qanday olinadi?
4. Amfoter asoslar haqida nima bilasiz?
5. Qanday moddalar asoslar deb ataladi va ular qanday nomlanadi?
6. Quyidagi oksidlarga mos keluvchi asoslarning formulalarini yozing: CaO, Li₂O, Al₂O₃
Anogramma – 5 daqiqa
1. Tanriy Natriy Na
2. Yibar Bariy Ba
3. Siykal Kalsiy Ca
4. Rimet Temir Fe
5. Mulainiy Aluminiy Al
6. Sim Mis Cu
Bu anorgramma mavzuga doir bo’lib, 1 – ustuni magnit doskaga yozilib turadi, shunga ko’ra 2 – ustuni bo’r bilan yoziladi, 3 – ustunga magnitli element belgilari qo’yilib chiqiladi.
Uyga vazifa: 116 – bet 3 – 4 mashqlarni yechib, yangi mavzuni o’qib kelish.