I bob birikmalar. Ajralmaydigan birikmalar

PAYVANDLI BIRIKMALAR
Payvandlash – biriktiriluvchi detallarning qismlarini maxalliy qizdirish yoxud deformastiyalash natijasida molekulalarning o’zaro tortilishuvi yordamida birikishiga aytiladi. Detal qismlarini maxalliy qizdirish orqali biriktirishni eritib biriktirish, deformastiyalab biriktirishni esa bosim ostida biriktirish xam deyiladi.
Payvand birikmalarni boshqa birikmalarga nisbatan afzalliklari quyidagilardan iborat:

• 
  payvand birikmalar kam mehnat talab qiladi;
  
• 
  metalni tejaydi;
  
• 
  yuqori mustaxkamlikka ega bo’lgan birikma xosil bo’ladi;
  
• 
  payvandlashni avtomatik bajarish imkoniyati bor;
  
• 
  shovqinsiz.
  

Payvand birikmalarning kamchiliklariga quyidagilar kiradi:

• 
  payvandlangan choklarda kuchlanish konstentratlarining mavjudligi;
  
• 
  qoldiq kuchlanishning mavjudligi;
  
• 
  xar xil ko’rinishdagi yoriqlarning mavjudligi va x.k.
  

Payvandlashning yuqorida keltirilgan kamchiliklariga qaramay sanoatda keng ko’lamda foydalaniladi. Bunday birikmalar yuqori mustaxkamlikka ega bo’libgina qolmay metalni tejash imkonini beradi. Ayniqsa murakkab shaklli cho’yan quymalar o’rniga payvand birikma vositasida tayyorlangan engil po’lat detallar ishlatish materialni bir necha marotaba tejash imkonini beradi.
Payvandlash usullarini ko’plab turlari mavjud bo’lib, ulardan eng ko’p qo’llaniladigani elektr energiyasidan va gaz alangasidan foydalanib payvandlash usullaridir.
Sanoat va qurilishda elektr energiyasi yordamida payvandlash ko’p qo’llaniladi, chunki bu usul jarayonni keng ko’lamda avtomatlashtirish imkonini beradi. Xozirgi vaqtda payvandlash ishlarini katta korxonalarda, asosan robotlar yordamida olib boriladi. Payvandlashda robotlardan foydalanish yuqori sifatli chok xosil qilishga va ish unumini bir necha marotaba oshirish imkonini beradi.
Elektr yoy yordamida payvandlashda payvandlash materiali sifatida po’lat elektrod simdan foydalaniladi. Payvandlash simiga maxsus tarkib qoplanadi, elektrod suyuqlanganda bu tarkib metall chokida metallarni oksidlanishdan saqlaydi va bu bilan uning mustaxkamligini oshiradi.
Payvand choklarning mustaxkamlik sharti quyidagi ko’rinishda yoziladi:
ro’para va yon bosh choklar uchun
F F

    hl 0.78l

uchma-uch choklar uchun
F
  
l
bu erda chokning cho’zilishda va siqilishda ruxsat etilgan kuchlanishi.
Payvandli birikmalarning turlari va ularni xisoblash uslublari mazkur kitobning birinchi qismida keltirilganligi uchun bu erda ular xaqida chuqur muloxaza yurgizmaymiz.