I bob. Alkanlar. Olinishi, fizik va kimyoviy xossalari gomologik qator haqida tushuncha 6


Nitrolash. Organik moddamolekulasiga nitroguruh (-NO2) ni kiritish bilan C–N bog‘ini hosil qilish jarayoniga nitrolash



Download 1,44 Mb.
bet6/13
Sana05.06.2022
Hajmi1,44 Mb.
#638046
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Bog'liq
Alkanlar mavzusini o’qitishda innovatsion texnologiyaning “Aqliy hujum” mavzusini joriy etish

Nitrolash. Organik moddamolekulasiga nitroguruh (-NO2) ni kiritish bilan C–N bog‘ini hosil qilish jarayoniga nitrolash deyiladi. Konsentrlangan nitrat kislota odatdagi haroratda alkanlar bilan reaksiyaga kirishmaydi, yuqori haroratda esa C–C bog‘larni uzib, ularni oksidlaydi.
M.I.Konovalov alkanlarni 10-20%li nitrat kislota bilan 120-150Cda nitroladi (Konovalov reaksiyasi, 1888-yil). Hozirgi vaqtda alkanlarni sanoat miqyosida nitrolash 40-70%li nitrat kislota ta’sirida suyuq fazada 100-150Cda, gaz fazasida esa 350-500Cda amalga oshiriladi:
R– H + HNO3 R–NO2 + H2O
alkan nitroalkan
Alkanlardagi uchlamchi vodorod atomlari NO2ga eng oson, ikkilamchi vodorodlar qiyinroq, birlamchi vodorod atomlari esa eng qiyin almashinadi.
Sulfolash. Organik modda molekulasiga sulfoguruh (–SO3H yoki –SO2OH) ni kiritish bilan C–S bog‘ini hosil qilish jarayoni sulfolash deb ataladi. Konsentrlangan sulfat kislota odatdagi sharoitda alkanlar bilan reaksiyaga kirishmaydi, yuqori haroratda esa ularni oksidlaydi. Oleum alkanlarning metandan boshqa gomologlariga ta’sir qiladi. Geksan, geptan va oktan oleum ishtirokida qaynash haroratigacha qizdirilsa, tegishli sulfoalkanlar hosil bo‘ladi:
C7H16 + HO–SO3H C7H15–SO3H + H2O
geptansulfo-
kislota
Alkanlarning oktadekan (C18H38) gacha bo‘lgan boshqa vakillarini ham oleum ta’sirida sirkaetil efir muhitida sulfolash mumkin.
Oksidlash. Oksidlovchilar, hatto xromli aralashma va kaliy permanganat singari kuchli oksidlovchilar ham odatdagi haroratda n-alkanlarga ta’sir qilmaydi. Molekulalarida uchlamchi uglerod atomi bor alkanlar oson oksidlanadi.
Alkanlarning to‘liq oksidlanishi (yonishi)da CO2 va suv hosil bo‘ladi:
CH4 + 2O2  CO2 + 2H2O + Q
Alkanlarning to‘liq oksidlanishiga, ularning issiqlik elektrostansiyalarida yonilg‘i sifatida ishlatilishi va ichki yonish dvigatellarida benzin fraksiyalarining qo‘llanilishi misol bo‘la oladi.
Alkanlar qisman oksidlanib, CO va elementar uglerodni hosil qilishi ham mumkin:
2CH4 + 3O2 2CO + 4H2O
CH4 + O2 C + 2H2O
Sanoatda metanni azot oksidlari katalizatorligida 500-600Cda havo kislorodi bilan chala oksidlab, formaldegid olinadi:

Termoliz. Alkanlarning yuqori harorat ta’sirida parchalanish jarayoni termoliz yoki piroliz deyiladi.
Alkanlarning molekulyar massasi qanchalik katta bo‘lsa, ularning termik parchalanishi shunchalik oson boradi. Katalizatorlar parchalanish haroratini pasaytiradi.
Alkanlarning termolizida C–C va C–H bog‘larining uzilishi, uglevodorodlarning degidrogenlanish, izomerlanish, halqali birikmalarning hosil bo‘lishi, sintez jarayonlari sodir bo‘ladi va sharoitga qarab, turli mahsulotlar hosil bo‘ladi.
Endi butan termoliz qilinganda boradigan reaksiyalardan ba’zilarini keltiramiz:

Uglevodorodlarning termik parchalanishiga kreking deb ham aytiladi. Termik va katalitik kreking neft mahsulotlarini kimyoviy qayta ishlashda katta ahamiyatga ega.
Izomerlanish. Molekulasida to‘rtta va undan ortiq uglerod atomi bor normal tuzilishli alkanlar AlCl3 yoki AlBr3 ishtirokida yuqori haroratda, protoni o‘ta faol kislotalar (BF3 + HF, SbF5 +HF, SbF5 + FSO3H,) ta’sirida esa xona haroratida izo-tuzilishli alkanlarga izomerlanadi. Masalan, neftning kreking gazlari tarkibidagi n-butanning izomerlanishidan izobutan olinadi:

Izobutan «oktan soni» katta bo‘lgan yuqori sifatli motor yonilg‘ilari-izooktan (2,2,4-trimetilpentan) va neogeksan olishda ishlatiladi.

Download 1,44 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish