I-бўлим. Бухгалтерия ҳисоби асослари 1-мавзу. Бухгалтерия ҳисоби, унинг моҳияти ва турлари

9-мавзу. Номоддий активлар ҳисоби 
Режа: 
9.1. Номоддий активлар ва уларнинг гуруҳлари 
9.2. Номоддий активларнинг келиб тушиши 
9.3. Номоддий активлар бўйича амортизация ҳисоби 
9.4. Номоддий активларнинг чиқиб кетиш 
Қонуний ҳужжатлар: 
№ 
Ҳужжатнинг номи 
Қабул 
қилинган 
сана 
Адлия вазирлигида рўйхатга 
олинган сана ва рақам 
1 
Бухгалтерия ҳисобининг 7-сонли 
“Номоддий 
активлар” 
Миллий 
стандарти (БҲСМ)
27.06.2005 й. 1485-сон 
2 
Номоддий активларни балансдан 
чиқариш 
тартиби 
тўғрисидаги 
низомни тасдиқлаш ҳақида 
14.01.2006 й. 1539-сон 
9.1. Номоддий активлар ва уларнинг гуруҳлари 
Номоддий активлар 
деб, корхона томонидан улардан ишлаб чиқариш, ишлар бажариш, 
хизматлар кўрсатиш ёки товарларни сотиш жараёнида фойдаланиш мақсадида ёхуд 
маъмурий ва бошқа функцияларни амалга ошириш учун узоқ муддат мобайнида тутиб 
туриладиган, моддий-ашёвий мазмунга эга бўлмаган мол-мулк объектлари тушунилади. 

---

129 
Номоддий активларнинг таърифи активдан хўжалик фаолиятида фойдаланилишини ва у 
моддий моҳиятга эга бўлмаслигини талаб этади. Моддий моҳиятга эга бўлмаган (пул 
маблағлари кўринишида бўлмаган) активлар, агарда юридик ҳуқуқлар, жумладан мулк 
ҳуқуқи билан ўзаро муносабатда бўлиши мумкин бўлган ва улардан узоқ муддат давомида 
фойдаланилган тақдирда номоддий активлар таърифига жавоб беради. 
Номоддий активларга 7-сонли БҲМСнинг 6-бандида келтирилган барча шартларга жавоб 
берувчи қуйидаги объектлар киритилиши мумкин: 
а) патент эгасининг ихтиро, саноат намуналари ва фойдали моделларга бўлган мутлақ 
ҳуқуқи; 
б) муаллиф ёки бошқа ҳуқуқ эгасининг ЭҲМ учун дастурлар ва маълумотлар базаларига 
бўлган мутлақ ҳуқуқи; 
в) муаллиф ёки бошқа ҳуқуқ эгасининг интеграл микросхемаларнинг топологияларига 
бўлган мутлақ ҳуқуқи; 
г) ҳуқуқ эгасининг товар белгиси ва хизмат кўрсатиш белгисига бўлган мутлақ ҳуқуқи, 
шунингдек товар ишлаб чиқарилган жой номидан фойдаланиш ҳуқуқи; 
д) ҳуқуқ эгасининг селекция ютуқларига бўлган мутлақ ҳуқуқи; 
е) гудвилл; 
ж) табиий ресурслардан фойдаланиш ҳуқуқи, яъни ер ости бойликлари, атроф-муҳитдаги 
бошқа ресурслар, атроф-муҳит тўғрисидаги геологик ва бошқа маълумотлар ва шу 
кабилардан фойдаланиш ҳуқуқи; 
з) ер участкасидан фойдаланиш ҳуқуқи; 
и) бошқа номоддий активлар (маҳсулот ишлаб чиқариш, ишлар бажариш ва хизматлар 
кўрсатиш, иқтисодий ва бошқа имтиёзлардан фойдаланиш ҳуқуқи ва шу кабилар). 
Патентлар
- бу қонуний расмийлаштирилган, кашфиёт ёки маҳсулотнинг янги туридан 
ҳуқуқий фойдаланишни билдиради. Патент эгаси патентланган маҳсулотдан фойдаланиш, 
ишлаб чиқариш ва сотиш ҳуқуқига эга бўлади. 
Лицензия
- ваколатли ташкилот ва органларнинг рухсати бўлиб, фаолият турлари бўйича 
шуғулланиш ҳуқуқини беради. Фаолият турлари ва лицензия берувчи органлар қонуний 
тасдиқланган. Лицензияланган фаолият турлари билан лицензия олмасдан шуғулланиш 
ноқонуний ҳисобланади.