I-бўлим. Бухгалтерия ҳисоби асослари 1-мавзу. Бухгалтерия ҳисоби, унинг моҳияти ва турлари

 
3-мисол
. Асосий воситаларнинг камомади ва ўғирлик. 
Асосий воситаларнинг камомади аниқланди. Бошланғич қиймати - 800 минг сўм эскириш - 
200 сўм. Қолдиқ қиймат - 600 минг сўм. 
- асосий воситаларнинг бошланғич қийматини ҳисобдан ўчириш: 
Дт 9210 “Асосий воситаларнинг чиқиб кетиши - 800 минг сўм 
Кт 0100 Асосий воситалар ҳисоби счётлари - 800 минг сўм 
- қолдиқ қийматига: 
Дт 5910 ”Камомадлар ва қийматликларнинг бузилишидан йўқотишлар” - 600 минг сўм 
Кт 9210 “Асосий воситаларнинг чиқиб кетиши” - 600 минг сўм 
Қолдиқ қиймат моддий жавобгар шахс ҳисобига ўчирилди: 

---

124 
Дт 4730 ”Моддий зарарни қоплаш бўйича ходимларнинг қарзи” - 600 минг сўм 
Кт 5910 “Камомадлар ва қийматликларнинг бузилишидан йўқотишлар - 600 минг 
сўм 
Агар айбдор шахслар аниқланмаса у қолда камомад суммаси давр харажатларига 
киритилади: 
Дт 9430 “Бошқа операцион харажатлар” - 600 минг сўм 
Кт 5910 “Камомадлар ва қийматликларнинг бузилишидан йўқотишлар” - 600 минг 
сўм 
8.7. Асосий воситаларни ижара бериш ҳисоби 
Бозор муносабатларнинг кейингаши ва чуқурлашиши билан ишлаб чиқариши базасини 
мустаҳкамлаш, фаолиятининг янги йўлларини ўзлаштириш, ривожлантириш учун 
корхоналар асосий воситаларни ижарага олмоқдалар. 
Объектлар ижараси жорий (оператив) ва узоқ муддатли (молиявий) бўлади. Жорий 
(оператив) ижара-ижарага берувчи ўз мулкини шартнома асосида маълум муддатга (бир 
йилдан зиёд эмас) фойдаланишга ижарачига қайтариб бериш шарти билан берган мулк 
тушинилади. 
Ижара даврида мулк ҳуқуқи ва мажбуриятлар ижарага берувчида қолади, ижарачига эса 
фақат фойдаланиши ҳуқуқи ўтади: 
а) ижарачида жорий ижара ҳисоби: 
Дт 001 “Ижара олинган асосий воситалар“: 
- ижара ҳақи ҳисобланди: 
Дт 2010, 2310, 2510, 9420 Кт 6910 
- ижара ҳақи ўтказилди: 
Дт 6910 
Кт 5110 
- ижара олинган мулк ижарга берувчига қайтарилди: 
Кт 001 
Агар ижарачи ижара ҳақини бўнак сифатида келгуси давр учун олдиндан тўлаб қўйган, 
бу сумма харажатларга аста - секин ўтказилади. 
Мисол. 
Ижарачи ижара ҳақини 12 ойга тўлаб қўйди. 360 минг сўм, ойига 30 минг сўмдан. 
- Ижарага берувчига олдиндан пул ўтказилганда: 
Дт 3110 “Олдиндан тўланган оператив ижара ҳақи” - 360 минг сўм 
Кт 5110 “Ҳисоб-китоб счёти” - 360 минг сўм 
- Ижара ҳақи ҳар ой харажатлар ҳисобига ўчирилади: 
Дт 2010, 2310, 2510, 9420 - 30 минг сўм 
Кт 3110 ”Олдиндан тўланган оператив ижара ҳақи” - 30 минг сўм 
б) ижарага берувчида жорий ҳисоби 
- жорий ижарага бериш: 
Дт 0131 “Машина ва асбоб-ускуналар, ижарага берилган” 
Кт 0130 “Машина ва асбоб-ускуналар, корхонанинг балансида турган” 
- ижара ҳақи ҳисобланганда: 
Дт 4820 “Оператив ижара буйича олинадиган тўловлар” 
Кт 9350 “Оператив ижарадан даромадлар” - ижара ҳақи суммасига 
Дт 4820 “Оператив ижара буйича олинадиган тўловлар” 
Кт 6410 “Бюджетга тўловлар буйича қарз (турлари буйича)” - ҚҚС суммасига 

---

125 
Ижара ҳақи олинганда: 
Дт 5110 “Ҳисоб-китоб счёти” 
Кт 4820 “Оператив ижара бўйича олинадиган тўловлар” 
- асосий воситалар қайтариб олинганда: 
Дт 0130 
Кт 0131 
Агар ижарага берувчи ижара ҳақини олдиндан олган бўлса, у ҳолда бу кечиктирилган 
даромад деб ҳисобланиб бир текис даромадларга ёзилади. 
Мисол
. Шартномага асосан ижарага берувчи ижара ҳақини 6 ойга 240 минг сўм олдиндан 
бўнак сифатида олди, ҳар ойга 40 минг сўмдан. 
- олдиндан тўланган суммага: 
Дт 5110 “Ҳисоб китоб счёти" - 240 минг сўм 
Кт 6230 “Бошқа кечиктирилган даромадлар” - 240 минг сўм 
Ҳар ой охирида тегишли ижара ҳақи ўчирилади: 
Дт 6230 “Бошқа кечиктирилган даромадлар” - 40 минг сўм 
Кт 9350 “Оператив ижарадан даромадлар” - 40 минг сўм 
Узоқ муддатли (молиявий) ижара ёки молиявий лизинг контрактда келишилган асосий 
воситаларга эгалик қилиш ижарага берувчидан ижарачига барча тавакалчилик ва фойда 
ўтгани тушунилади. 
а) ижарачида молиявий ижара ҳисоби ижарани кўрсатиш учун бошланғич проводка: 
Дт 0310 “Молиявий ижара шартномаси бўйича олинган асосий воситалар “ 
Кт 7910 “Тўланадиган молиявий ижара” 
Кт 6950 “Узоқ муддатли мажбуриятлар-жорий қисми” 
Ижара бўйича молиявий тўловни (фоизлар ҳисоблаш) биринчи йил учун кўрсатиш: 
Дт 9610 “Фоизлар кўринишидаги харажатлар” 
Кт 6920 “Ҳисобланган фоизлар” 
Тўловлар ўтказилганда 
Дт 6950 “Узоқ муддатли мажбуриятлар-жорий қисми” 
Дт 6920 “Ҳисобланган фоизлар” 
Кт 5110 “Ҳисоб-китоб счёти” 
Ҳар йилнинг бошида узоқ муддатли ижара суммасидан жорий тўловларни ажратиш 
лозим, унда қуйидагича акс эттирилади: 
Дт 7910 “Тўланадиган молиявий ижара” 
Кт 6950 “Узоқ муддатли мажбуриятлар-жорий қисми” 
Ижарага олинган активнинг биринчи йилга амортизация ҳисобланиши: 
Дт 2010, 9420 Ижарага олинган асосий восита эскириш харажатлари 
Кт Узоқ муддатли ижарага олинган асосий воситанинг жамғарилган эскириши