I bap. Sóylew hám tildi uyreniwde pisixologik protseslerdin áhmieti

Tema: Tildiń funkciyalari
Mazmuni
Kirisiw…………………………………………………………………….……….3
I BAP. Sóylew hám tildi uyreniwde pisixologik protseslerdin áhmieti…..……5 1.1-§. Sóz hám tildiń payda boliwinda pisixologiyalik protseslerdiń áhmieti………………………………………………………………………….….5 1.2-§. Sóylew hám tildiń funkciyalari………….…………………………...….….12
II BAP. Sóylew hám tildiń uyreniwdiń ámeliy pisixologiyalik ózgeshelikleri …………………………………………………………………….………………18 2.1-§. Sóylew hám tildiń uyreniwshi usillar………….…..…………….……....…18 2.2-§. Sóylew hám tilge baylanisli metodikalar……………………….…..……...22
Juwaqlaw………………………………………………………………...……….24
Paydanilg`an ádebiyatlar………………………………………………………..25

KIRISIW
Oqiwshilarda kitapqa qiziǵiwshiliq oyatiwda hár bir balaǵa jeke tártipte úyretiw, shaxsiy qiziǵiwlarin esapqa aliw zárúr. Balalarda kitap ústinde islew kónlikpesin rawajlandiriwda olarda kitapxanliq mádeniyatin tárbiyalawdiń tiykari bolip esaplanadi. Bunda oqiw ushin ajiratilǵan saatlardan paydalaniladi. Ádebiy hám keń taralǵan shiǵarmalardi ózbetinshe bárqulla oqip barsa ǵana, oqiwshilardiń dúnya qarasiniń rawajlaniwi hám keńeyiwine xizmet etedi. Klastan tis oqiw sabaqlariniń tiykarǵi waziypasi oqiwshilarda ádebiy kitaplardi oqiwǵa qiziktiriw, oqiǵan kitaplari boyinsha pikirlerin ayta aliwǵa úyretiw, balalar ádebiyattiń belgili jaziwshilariniń ómiri hám dóretiwshiligi menen elementar tárizde tanistiriw esaplanadi. Balalarda jaqsiliqqa muhabbat, jamanliqqa jerkenish kóz benen qarawǵa úyretiw, olardiń baylanisli sóylewin rawajlandiriw, ádebiy estetikaliq oylawiniń qáliplesiwinde klastan tis oqiw sabaqlariniń da áhmieti úlken. Klastan tis oqiw sabaqlariniń eń áhmietli waziypalariniń biri ózbetinshe oqiw kónlikpelerin tárbiyalaw esaplanadi. Buniń ushin ózbetinshe islew ushin tapsirmalar beriw, qiziǵarli shiniǵiw túrlerinen paydalaniw, eń jaqsi shiǵarmalardi, pikirlerdi, jaziwshi haqqinda toplaǵan pikirlerdi oqitiw, «Jańilitpash», «Jumbaqlar tabiw», «Tásirli oqiw», «Naqillar aytiw jarisi», «Ertek oylap tabiw», «Bilimdanlar maydanshasi», siyaqli kórik- tańlawlar shólkemlestiriw, temalar boyinsha soraw- juwaplar alip bariw, oyin tárizindegi jumis túrlerinen paydalaniw zárúr. Oqilǵan shiǵarmalar ústinde sáwbetler ótkeriw, «Kitap hápteligi» n shólkemlestiriw, shiǵarmalar tiykarinda kishi bayanlar jaziwdi shiniǵiw etiw jaqsi nátiyje beredi. Klastan tis oqiw sabaqlari klasta oqiw menen baylanisli tárizde shólkemlestiriledi. Klasta oqiw klastan tis oqiw ushin zárúr bolǵan oqiw kónlikpesin rawajlandiradi, oqiwshilardiń oqiǵan shiǵarmasin túsiniwge úyretedi, sózligin bayitadi. Klastan tis oqiw qiziǵarli hám ózine tartatuǵin jumis túri bolip, balalardiń bilim dárejesin bayitadi, táriplew ushin materiallar beredi. Klasta oqiw- ómirge tayarlaw qurali, klastan tis oqiw bolsa ómirdiń ózi bolip esaplanadi.
Házirgi waqitta baslawish klass oqiwshilari ushin klastan tis oqiwǵa tiyisli qollanbalarda baspadan shiqqan. Klastan tis oqiw basqishlari.Klastan tis oqiw-oqiwshilarda ózbetinshe kitap tańlaw hám oqiw kónlikpelerin qáliplestiredi. Ó`zbetinshe oqiw qónlikpesin rawajlandiriw 3 basqishqa bólinedi. Ol birinshi klastiń sawat ashiw dáwirine tuwri keledi. Oǵan sabaqtiń bir bólegi ajiratilǵanliǵi ushin klastan tis shiniǵiwi dep júritiledi. Oniń ózine tán qásietleri sonda oqitiwshi shiǵarmani ózi tańlaydi. Shiǵarmaniń kishi kólemde boliwinan hám basqa kitap tańlaw ózgesheliklerine itibar beredi. Shiǵarmanni muǵallmniń ózi oqip beredi. Oqiwshilar shiǵarmani tińlawǵa esitkenleri haqqinda pikir júritiwge olarǵa ápiwayi ǵana pikir beriwde shiǵarmaniń jaziliwiniń sáykesligin aniqlawǵa shiǵarma mazmunin sóylep beriwge úyretiledi. Bul basqishta oqiwshilar oqiw gigienasi hám kitapqa qanday múnásibette boliw menen tanisadi. .Baslanǵish basqish. Bul birinshi klastiń ekinshi yarim jillilliǵina tuwri keledi. Bul basqishta haptede bir márte 45-minutliq sabaq shólkemlestiriledi. Shiǵarmani oqiwdan aldin, oqiwshilar shiǵarmaniń ati hám avtori menen tanisadi. Súwretlerdi tamashalaydi dápterlerine ol haqqinda ápiwayi etip shiǵarma avtori hám oniń atin jazadi. Tańlanǵan shiǵarma jaqsi oqiytuǵin oqiwshiǵa arnalǵan tayarliqtan soń oqitiladi Shiǵarmaniń ańsat oqitilatuǵin orinlarin bos oqiytuǵin oqiwshilarǵa oqitiwi da múmkin. Bul olarda oqiwǵa degen qiziǵiwshiliq oyatadi. Bul basqishta oqiwshilar hár qiyli túrde buwinlap oqiydi soniń ushin muǵallim hár bir oqiwshiǵa jeke (individual) túrde qátnas jasawi kishi kitap oqiwshiniń kitapti ózinshe oqiwǵa úyretiwi lazim. Qaraqalpaq tilindegi sabaqli'qlarda jan'a jol (abzac) irkilis belgilerinin bir tu'ri retinde atalmaydi. Biraq jazi'wda ha'm tekst shinde jan'a jol u'lken a'hmietse ie. Jan'a joldi'n' grafikali'q belgisi bolmag'an menen, tekst ishinde wo'z ara baylani'sli' bolg'an ir pixirdi ekinshi bir pixirden bo'lip ko'rsetiwde ken' qollaniladi. Sonli'qtan jan'a jol da irxilis belgilerinin bir tu'ri retinde punktuaciyani'n' sistemasi'na kiredi. Uluwma irkilis belgilerinin sani az bolg'an menen, wolardi'n' sintaksislik xizmeti ju'da' ken. Ma'selen, bir g'ana u'tirdin' wo'zi sintaksislik Konstrukciyalardi'n' qurami'nda bir neshe sintaksislik kategoriyalarg'a qatnasli boli'p keledi. Bul irkilis belgisi jay plerdegi sanaw intonaciyasi' menen ayti'lg'an birgelkili zalardi'n' arasi'nda, ayi'ri'mlang'an ag'zalardi', kiris ha'm qaratpa zalardi ayi'ni'mlap ko'rsetiwde, dizbekli ha'm bag'i'ni'n'qi'li gospa ga'p qurami'ndagi jay ga'plerdi biri.