I bap. Sóylew hám tildi uyreniwde pisixologik protseslerdin áhmieti

I BAP. Sóylew hám tildi uyreniwde pisixologik protseslerdin áhmieti
1.1-§. Sóz hám tildiń payda boliwinda pisixologiyalik protseslerdiń áhmieti
Qaraqalpaqstan Respublikasında jasawshı qaraqalpaq xalqınıń ana tili. Qaraqalpaq tili Qaraqalpaqstan Respublikasınıń qorǵawında bolıp, bul haqqında arnawlı nızam shıǵarılǵan. Nızamda qaraqalpaq tili Qaraqalpaqstan Respublikasınıń pútkil aymaǵında mámleketlik til retinde qollanılıwına huqıq tiykarları belgilengen. Qaraqalpaq tiline mámleketlik til biyliginiń beriliwi respublikanıń aymaǵında jasawshı milletlerdiń hám xalıqlardıń óz ana tilin qollanıwda olardıń konstituciyalıq huqıqların sheklemeydi.Bul nızam jeke adamlardıń arasındaǵı qarım-qatnasıqlardıń, áskeriy bólimlerde, diniy hám dástúriy úrp-ádetlerdi belgilewde tillerdiń qollanılıwın qatań bir tártipke salıp taslamaydı. Qaraqalpaq tili Qaraqalpaqstandaǵı qaraqalpaqlar sóylesetuǵın túrkiy til. Arqa-shıǵıs qaraqalpaq hám qubla-shıǵıs qaraqalpaq dialektlerine bólinedi. Ol noǵay, qazaq hám ózbek tilleri menen birge ósip, úsh tildiń de tásiri astında rawajlanǵan. Tipologiyalıq jaqtan, qaraqalpaq tili túrkiy tillerdiń qıpshaq bólimine tiyisli bolıp, noǵay jáne qazaq tili menen bekkem baylanıslı hám óz-ara túsinikli[1] «Til millettiń ruwxıy ǵáziynesi» *Ana tilim-sen basqada ayırmam, Sen turǵanda men de ádewir shayırman, Sonsha qatal súrginlerde joǵalmay, Bul kúnlerge jetkenińe qayılman *I.Yusupov. Qaraqalpaq tiliniń Ózbekstan aymaǵında tarqalıwı (qızıl) Qaraqalpaq turkiy tillerdiń qıpshaq bólimine tiyisli bolıp, oǵan qazaq, bashqurt, tatar, qumıq, qarashay-balkar, noǵay hám qırǵız tilleri kiredi. Ózbek tiline jaqınlıǵı sebepli, qaraqalpaq tiliniń sózlik hám grammatikasınıń úlken bólegi ózbek tili tásirinde bolǵan. Túrkiy tillerdiń kópshiligi sıyaqlı qaraqalpaq tilinde de únleslik nızamı, aglutinativlik, grammatikalıq belgisi joq. Sóz tártibi ádette baslawısh-obiekt-feyl boladı. Qaraqalpaq tili shıǵısı boyınsha altay tilleri tuwısınıń túrkiy tiller toparına kiredi. Qaraqalpaq milletiniń payda bolıwı menen onıń tili de qáliplesti. Qaraqalpaq Klassifikaciyası milleti yamasa qaraqalpaq ataması XIV–XVI ásirlerde Noǵaylı Ordasınıń tarqawı menen payda boldı. Qaraqalpaq tilinde, tiykarınan, Ózbekstan Qaraqalpaqstan Toliq huqıqlı Respublikasında sóylesedi. Awǵanstanda 2000 ǵa jaqın xalıq hám Rossiya, Qazaqstan, Túrkiya hám dúnyanıń basqa bólimlerinde kishilew diasporalar qaraqalpaq tilinde sóylesedi. Rásmiy mártebesi Qaraqalpaq tili Qaraqalpaqstan Tolıq huqıqlı Respublikasında rásmiy Geografiyalıq bóliniwi mártebege ie. 1989-jılı 1-dekabrde Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń sessiyasında qaraqalpaq tiline mámleketlik til biyligi berildi. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik til haqqındaǵı Nızamınıń 1- statyasında: „Qaraqalpaq tili Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik tili bolıp tabıladı. Qaraqalpaqstan Respublikası ózini aymaǵında tilge baylanıslı barlıq máselelerdi sheshiw huqıqına ie‟,— dep kórsetilgen. Bul jaǵday til erkinligin, tillerdiń aldaǵı waqıtları keń rawajlanıwın támiyinleydi. Dialektleri Etnolog qaraqalpaq tiliniń eki dialektin ajıratıp kórsetedi: Arqa-Shıǵıs hám Qubla- Batıs. Menges Ferǵana oypatlıǵında sóylew múmkin bolǵan úshinshi dialektti aytıp ótedi. Qubla-batıs dialektinde arqashıǵıs /ʃ/ (sh) ushın /tʃ/ (ch) bar. Qaraqalpaq milliy tiliniń payda bolıwı menen ádebiy tiliniń jazba turi de qáliplesti. Ádebiy tildiń jazba túriniń qáliplesiwi onıń ulıwma xalıqlıq awızeki sóylew túrine tiykarlanadı. Qaraqalpaq tiliniń ulıwma awızeki sóylew tili arqa hám qubla dialekt (jergilikli ózgeshelik) bolıp ekige bólinedi. Arqa dialektlik ózgesheliklerdi respublikamızdıń arqa rayonları, al qubla dialektlik ózgeshelikerdi Tórtkúl, Ellikqala, Beruniy rayonlarınıń aymaqların qamtıydı. Qaraqalpaq ádebiy tili usı eki ózgesheliktiń tiykarında, kóbirek arqa dialektlik ózgesheliklerdi qamtıw arqalı qáliplesti. Qaraqalpaq jazba tili XX ásirdiń basında-aq Orta Aziya xalıqları ushın ortaq shaǵatay jazıwı tiykarında payda boldı. Biraq bul jazba ádebiy til jergilikli xalıqtıń basım kópsiliginiń sawatsız bolıwına hám qaraqalpaqxalqınıń ulıwma xalıqlıq sóylew tilinin barlıq jergilikli ózgesheliklerin óz ishine qamtıy alıwına baylanıslı turaqlı ádebiy til retinde qáliplesken. Qaraqalpaq xalqınıń bul eski jazba tili qaraqalpaq ádebiy tiliniń eski jazıwı retinde uyreniledi. Jazba ádebiy til dep hár qanday ádebiyatlardıń, kórkem shıǵarma, jámietlik-siyasiy, ilimiy-texnikalıq, publicistikalıq, oqıw qurallarınıń hám t.b. jazıw arqalı iske asatuǵın ádebiyatlardıń tiline aytıladı. Ádebiy tildiń jazba hám awızeki sóylew túrleri házirgi waqıtta radio hám telekórsetiwlerdiń, gazeta-jurnallardıń, mámleketlik mekemelerdiń, mádeniy orınlardıń áhmietli qatnas quralı retinde xızmet etedi. Ásirese bul jaǵday „Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik tili haqqındaǵı‟ Nızam qabıllanǵannan keyin jedel iske asırılmaqta. Sonlıqtan hár bir sawatlı hám mádeniyatlı insan ádebiy tildiń qádirine jetip, onın qaǵıydaların jazıw hám sóylewde durıs hám tilge bolǵan hu‘rmetti arttıradı, sóylew mádeniyatlılıǵın támiyinleydi. "Qaraqalpaq haqqında sóz" Qara taban, qara puqara Babam ǵaybar kisi bolǵan Kóńli aq qalpaǵı qara Jaw menen kóp isi bolǵan Attan qulap, atırǵanda Qan maydanda súep onı «Bir wásiyat aytıp ket onda» Dep soraptı onnan ulıWásiyat eken al sondaǵı Aytıp ketken urpaǵına «Tir jalańash qalsańdaǵı Bek bol, bala qalpaǵıńa! Qaraqalpaq tilinde 25 dawıssız ses bar bolıp, ózge sózlerde tórt ayriqsha bolmaǵan fonema úzliksiz qollanıladı. Jergilikli bolmaǵan dawıslar qawıs ishinde kórsetilgen. Fonologiyası Qaraqalpaq únlileri, Mengesten (1947:?) Dawıssız sesler Erinlik Alveolar Tańlay Velar Uvular Glottal Murınlıq m n ŋ Plosive p b t d k ɡ q Affricate (c) (t͡ʃ) Fricative (f) (v) s z x ɣ h Dirildewik r Approximant l j w Dawıslı sesler i y ɯ ue oe o æ a Dawıslı ses uyǵınlıǵı Qaraqalpaq tilinde de basqa turkey tillerdegi sıyaqlı dawıs muwapıqlıǵı bar.Rus yamasa basqa tillerden ózlestirilgen sózler únliler muwapıqlıǵı qaǵıydalarına ámel etpewi múmkin, biraq ádette tómendegi qaǵıydalar qollanıladı: Dawıslı Gúzetiliwi múmkin: a a, ɯ æ e, I e e, I i e, io a, o, u, w o e e, i, oe, y u a, o, u y e, oe, y w a, u 1928-jılǵa deyin qaraqalpaq tilinde jazıw ushın arab álipbesi qollanılǵan. 1928 hám 1940-jıllar aralıǵında latın grafikası qollanılǵan, hám onnan keyin kirill grafikasına ótilgen. Ózbekistan Respublikasınıń ǵarezsizliginen keyin latın grafikasına qaytıwǵa qarar etildi Jazba kórinisi hám házirgi waqıtta Qaraqalpaqstandabasqıshpa-basqısh ótiw ámelge asırılmaqta. Tómende úsh álipbe hám háriplerdiń Xalıqaralıq fonetikalıq álipbe (IPA)daǵı belgilewleri kórsetilgen. Latın álipbesinde sáwlelendirilmegen kirill háripleri juldızsha menen belgilengen. Jańa qaraqalpaq álipbesine sońǵı ózgertiwler 2016-jılda kiritilgen: apostroflı háripler ornına ótkir noqatlı háripler kiritilgen[2]. Solay eken, jańa qaraqalpaq álipbesi de tap jańa qazaq hám ózbek álipbelerin ańlatıp ketedi, yaǵnıy ótkir háripler menen háreket etedi. Ha'zirgi rus ha'm tu'rkiy tillerindegi irkilis belgilerdin' sani' 10-12 grafikali'q belgini qamti'ydi. Rus tilinin izertlewlerinde punktuaciyali'q belgilerdin' sistemasi'na, tiykari'nan, noqat (.), soraw belgisi (?), u'ndew belgisi (!), ko'p noqat (...), u'tir (.), noqatli u'tir (:). si'zi'qsha (-), qosnoqat (:), skobka (), ti'rmaqsha (), eki u'tir (..) ha'm eki si'zi'qsha (--) si'yaqli' 12 tu'ri ko'rsetiledi. Bunda ayi'ri'mlang'an ag'za ha'm kiris ag'zalardi'n' eki jag'i'nan qollani'latug'i'n eki u'tir ha'm bag'i'ni'n'qi'li qospa gapte qollani'latug'i'n exi si'zi'qshani' wo'z aldi'na punktuaciyali'q belgi dep esuplaydi".
Qazaq tili biliminde F. Musabekovani'n' punktuaciyag'a arnalg'an izertlewinde irkilis belgilerinin' 12 tu'ri ko'rsetiledi: nu'kte (.), ko'p nu'kte (...). qos nu'rxte (:), u'tir () nu'xteli u'tir (;), si'zi'qsha (-). ti'rnaqsha (), jaqsha (), kvadrat jaqsha (1) jan'a jol, soraw belgisi (?). lep belgisi (!). Bunda irkilis belgilerinin 11 tu'rinin' grafikali'q belgige ie ekenligi ko'rsetiledi de, jan'a joldi'n' sha'rtli belgige ie emesligi ayti'ladi Tatar tilindegi miynetlerde de punxtuaciyali'q belgilerdin' joqari'dag'i' II tu'ri u'yreniledi. Sh.Shoabduraxmanovti'n Wo'zbek tilinde punktuaciya degen miynetinde wo'zbek tilinin' punktuaciyali'q sistemasi' to mendegishe Ko'rsetiledi': 1. Nu'kte, soraw belgisi ha'm u'ndew belgisi ayi'ri'm wo'z aldi'na qollani'lg'an ga'plerdin' tamamlang'ani'n, aqi'ri'n ko'rsetedi.
.U'tir, tire, nu'kteli u'tir, qavs, eki nu'kte ha'm ko'p nu'kte ga'p arasi'na qoyi'latug'i'ni'n Ko'rsetedi. Uluwma bunda inkilis tu'ri ko'rsetiledi. Sonday-aq wo'zbek tilinin' joqari w wori'nlari'na arnalg'an sabaqli'q ha'm qollanbalarda da an'da atalg'an irkilis belgileri u'yreniledi. Qaraqalpaq tilinde de punxtuaciyali'q belgilerdin' sistemasi rus tu'rkiy tillerindegi siyaqli ko'rsetilgen irkilis belgilerdi mti'ydi'. N.Da'wqaraevti'n' avtorli'g'i'nda du'zilgen 7-klasqa nalg'an Qaraqalpaq tilinin' grammatikasi'nda irkilis belgilerinin turi: noqat (), soruw belgisi (?), u'ndew belgisi (!), u'tir (₁) atli utir (;), si'zi'qsha (-), u'tirli si'zi'qsha (-), qos noqat (:), op noqat (...), Skobka (). qos ti'rnaq () beriledi. Al Vesemuratov ha'm A.Xudaybergenovti'n' avtorli'g'i'nda du'zilgen extep sabagli'g'i'nda u'tirli si'zi'qshadan basqa, joqari'da atalg'an berilgen. Sonday-aq son'g'i jillari' basi'lg'an mektep ha'm joqari woqi'w won'nlari'na amalg'an sabaqli'qlarda da joqari'da atalg'an 10 tu'ri Hate mali' u'yrenilip kiyati'r. Bul son'g'i' sabaqli'qlarda N.Da'wqaraev du'zgen sabaqli'qta qollani'lg'an u'tirli si'zi'qsha belgisi wo'z aldi'na inkilis belgisi retinde qollani'lmaydi. Sebebi, bul belgi joqari'da atalg'an irkilis belgilerindey bir belginin' ma'nisinde semes, qabatlasi'p qollani'lg'an eki belginin' xi'zmetin atqaradi. Qaraqalpaq tilindegi sabaqli'qlarda jan'a jol (abzac) irkilis belgilerinin bir tu'ri retinde atalmaydi. Biraq jazi'wda ha'm tekst shinde jan'a jol u'lken a'hmietse ie. Jan'a joldi'n' grafikali'q belgisi bolmag'an menen, tekst ishinde wo'z ara baylani'sli' bolg'an ir pixirdi ekinshi bir pixirden bo'lip ko'rsetiwde ken' qollaniladi. Sonli'qtan jan'a jol da irxilis belgilerinin bir tu'ri retinde punktuaciyani'n' sistemasi'na kiredi. Uluwma irkilis belgilerinin sani az bolg'an menen, wolardi'n' sintaksislik xizmeti ju'da' ken. Ma'selen, bir g'ana u'tirdin' wo'zi sintaksislik Konstrukciyalardi'n' qurami'nda bir neshe sintaksislik kategoriyalarg'a qatnasli boli'p keledi. Bul irkilis belgisi jay plerdegi sanaw intonaciyasi' menen ayti'lg'an birgelkili zalardi'n' arasi'nda, ayi'ri'mlang'an ag'zalardi', kiris ha'm qaratpa zalardi ayi'ni'mlap ko'rsetiwde, dizbekli ha'm bag'i'ni'n'qi'li gospa ga'p qurami'ndagi jay ga'plerdi bir-birinen bo'lip jazi'wda ken' qollani'ladi.
Ha'zirgi a'debiy jazba tildegi qollani'li'p ju'rgen irkilis belgilerinin 10 tu'ri bir neshe sintaksislix wazi'ypalardi atqaradi. Wolardi'n' hazirgi qaraqalpaq tili materialari'nda neshe tu'rli wazi'ypada qollani'latug'i'ni' ha'zirshe bizge ma'lim emes. Al wolardi qolani'li'w funkciyasi'ni'n' toli'q ko'rinisi qaraqalpaq punktuaciya ma'selelerine ken tu'rde arnawli' izertlew ju'rgizilgennen Kee ani'qlani'wi' mu'mkin. Ha'zirgi da'stu'rli u'yreniw boyi' qaraqalpaq tilinin' jazi'wi'nda qa'liplesken tu'rde to'mendegi in belgilerinin sistemasi' qollani'ladi: 1) noqat, soraw belgisi, u'ndew belgisi, ko'p noqat-bul belgi ga'pte qollanili'w worni' boyi'nsha ga'ptin' son'i'nda qoyi'latugin irkilis belgileri dep ali'ni'wi' mu'mxin. Bul belgilerden u'sh indibelgisi noqat, soraw, u'ndew belgisi ga'ptin' son'i'nda qollanilad da, ko'p noqal ga'pke yamasa tekstke qatnasli' pikirdin' qisqarti ali'ni'wi'na baylani'sli' ga'ptin' aldi'nda da, son'i'nda da qoyi'ladi" 2) u'tir, noqatli u'tir. si'zi'qsha, qosnoqat. SKOba ti'rnaqsha-bular ga'p ishinde qollani'ladi'. 3) jan'a jol tekst ishindegi bir-birine baylani'sli bolg'an ha'r b pikirdin baslani'wi' aldi'nan Keledi. Demex, irkilis belgil qollani'li'w sferasi' boyi'nsha so'z-ga'p-texstke qatnasli boladi' da, qollani'li'w worni' boyi'nsha basta-worta ha'm keyingi poziciyaland Keledi. Irkilis belgileri sintaksislik xizmetine qaray, bo'liwshi irkili belgileri ha'm aji'rati'wshi' (yamasa ayi'ri'mlap ko'rsetiwshi) irkil belgileri boli'p eki toparg'a bo'linedi. Bo'liwshi irkilis belgileri pu'tin texst bo'leklerin, bir pu'tin qop ga'ptin qurami'ndag'i' jay ga'plerdi, jay ga'plerdin' qurami'ndag birgelkili ag'zalardi. baslawi'shti da, bayanlawi'shi da, atawish so'zlerden bolg'an ga'plerdegi bas ag'zalardi' bir-birinen bo'li ko'rsetedi. Bo'liwshi irkilis belgilerinin' xi'zmetinde noqat, soraw belgisi, u'ndew belgisi, u'tir, noqatli' u'tir, qos noqat, si'zi'qsha, ko'p noqat belgileri, abzac qollani'ladi. Abzacti'n armawli' grafikali'q belgisi joq. Wol tekste bir pikirdin lamamlani'wi' menen sog'an baylani'sli ekinshi pikirdin' baslaniw aldi'nda shegindirip jazi'w arqali iske asadi'. Al qoljazbalarda aniq boli'w ushi'n jan'a jolg'a (abzacqa) mi'naday belgi de /Z/ qoyiladi Bul belgi. tiykari'nan, baspa islerindegi redaktorlaw, Korrektura ha'm mashinkada basi'latug'i'n materiallarda esletiw retinde qollani'ladi'. Ayi'ni'm jag'daylarda bo'liwshi inkilis belgilerinin ayi'ri'mlari aji'rati'wshi' irkilis belgisi xi'zmetinde de qollani'li'wi' mu'mkin. Aji'rati'wshi' irkilis belgileri sintaksislik xi'zmeti jag'i'nan pu'tin ga'ptin' mazmuni'n toli'qtin'p. tu'sindiriwshi, ani'qlawshi sintaksislik Konstrukciyalarda, sonday-aq so'ylewshinin subektivlik qatnasi'n bildiretug'i'n so'z ha'm sintaksislik konstrukciyaliplerde qollaniladi. Aji'ratuwshi' irkilis belgilerinin xizmetin, karinan, skobka ha'm ti'maqsha atqaradi', u'tir ha'm si'zi'qsha i'mlang'an ag'za, kiris ha'm qaratpa ag'zalardi'n' eki jag'i'nan allani'li'p kelgende g'ana aji'rati'wshi' xi'zmetti atqaradi' da, al dara zaldi'nda qollani'lg'anda bo'liwshi xi'zmette xeledi: 1. Sonli'qtan la pa't penen juwi'ri'p kiyati'ri'p. Sho'gip ati'rg'an tu'e nin' 'na kelgende: (wol tu'enin' wo'rkeshine usap, bir jag'i' jerge inip ketken targ'il granit tasti' usi'lay aytatug'i'n edi)-. Du'kan shina kiyati'r. Men son'i'nan aylani'p kelemen,-dedi og'an bir rap. 2. Jarti'si' qara, jarti'si' aq jer dep atalatug'i'n woni'n' bir tasi' bar edi. Shubarala boli'p do'nip turg'an bul tasti'n' tap atti'n' erinen ayni'may qalg'an, hatte wog" atqa min indey boli'p ga'rdiyip woti'ri'wg'a da boladi. 3. Ku'ndiz, a'sirese tal is waqi'tlari'nda, bala putalari' ha'rriygen shiraljinlerdin' arasi'na arip woti'ri'wdi jaqsi' ko'retug'i'n edi (Sh. Aytmatov). Bul keltirilgen mi'sallarda birinshi ga'pte u'tir, eki ta'repleme tirnaqsha, si'zi'qsha, qos noqat, yaki ta'repleme skobka qoyi'lg'an teri aji'rati'wshi, yag'ni'y ayi'ni'mlap ko'rsetiwshi irxilis belgisin diredi. Al u'tir, qos noqat, si'zi'qsha ha'm noqat belgileri bo'liwshi Kilis belgilerinin xizmetin atqaradi. Yag'ni'y ga'pti strukturali'q tan feyil toplamlari'na, jay ga'pxe ha'm tuwra ga'plerge bo'lip orsetedi. Al, exinshi ga'ptegi ti'maqsha aji'rati'wshi', qalg'anlari' liwshi irkilis belgilerinin xi'zmetinde qollani'ladi'. Sonday-aq shinshi ga'ptegi «a'sirese tal tu's waqi'tlari'ndag'i, degen zlerdin' eki jag'i'nan qoyi'lg'an u'tir aji'rati'wshi' inkilis belgisin diredi. Bunda u'tir ayi'ri'mlang'an ag'zani' ga'ptin' tiykarg'i' leginen ma'nilik jaqtan ayi'ri'mlap ko'rsetedi. Is-ha'rekettin' leniw waqti'ni'n' ani'q bolg'an waqti'n ele ayqi'nlasti'radi. Xabar ma'nisinde kelgen bir pu'tin qospa ga'pten keyin noqat qoyiladi: Ishine motor wornati'lg'an kemenin arti'na bir adam dizerler woti'r, wol ara tura woti'rg'an worni'nan ushi'p turi'p, tum Lusi'na asi'qpay ko'z saladi'. Jurtti'n' ba'ri soni'n bergi aldi'ndagi shabira su'yriktin' kenari'na aw-na'retesin salg'an qusaydi wo'ytkeni uzi'n shubay tarti'lg'an bir izdin' worni jatir (Ayjanov). Eger sol tan'da ju'zip kiyati'rg'an qayi'q eleslep ko'rinse, Quti'm jan'ali'qlar, tabi'slar bolatug'i'ni'na quwanatug'i'n. eger aydi' nli suwda hesh na'rse Ko'rinbese, keshke shekem ti'msi'rayi'p. di'm u'ndemey ju'retug'i'n a'detti shi'g'ardi' (X. Seytov). 4. Ga'p ag zalari'na bo'linbeytug'i'n so'z-ga'plerden keyin noqat qoyi'ladi. So'z-ga'pler tekst ishinde monolog ha'm dialog tu'rinde Keledi: Elge basshi boli'w qi'yi'n. Awa. Ha'r xojali'qti'n talabi' bar, (T.Qayi'pbergenov). Siz ulli' ha'zirettin mehri, g'amxorli'g'i haqqi'nda so'yledin'iz. Duri's. Wol hasi'lzadani'n mehrisahawati'n umi'ti'w soqi'rli'q boladi' (A'. Yakubov) Noqat belgisi joqari'dag'i' si'yaqli' tiykarg'i' sintaksislik xizmeti menen qatar, qosi'msha xi'zmetlerdi de atqaradi. Olar mi'nalar: Dramali'q shi'g'armalarda ha'r bir qatnasi'wshi' personajlardan keyin noqat qoyi'ladi. Eger personajdan keyin remarka (avtordi'n' tu'sindirme so'zi) qollani'lsa, remarka skobka ishine ali'ni'p jazi'ladi' da, noqat skobkadan keyin qoyi'ladi'. . Sabaqli'q ha'm basqa da ilimiy jumi'slarda pikir ha'm i'ydalardi' da'lillew ushi'n fakt retinde mi'salg'a keltirilgen 40 ptin' yamasa u'zindinin' iesin (avtori'n ko'rsetiw ushi'n ashi'lg'an kobkadan aldi'n noqat qoyi'ladi'.