I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

Oddiy lipidlar
: Bu guruhga kiradigan birikmalar tarkibida azot va fosfor 
bo`lmaydi. Oddiy lipidlar jumlasiga quyidagilar kiradi: 
-
Glitseridlar (yoki atsilglitserinlar) -asosan yuqori molekulyar yog` 
kislotalarining glitserinli efirlari. Glitseridlar (atsilglitserinlar) yog`larning asosini 
tashkil etadi;
-
Tserinlar-yuqori molekulyar yog` kislotalari va alifalik qatorning bir atomli 
yuqori molekulyar spirtlari efiri. Tserinlar mumlarning asosini tashkil etadi.
-
Mikrozidlar – shakar moddasi (tregaloza) va yog` kislotalari efiri.
-
Tserollar – yuqori spirtlarning oddiy efirlari.
-
Uglevodorodlar. 
Murakkab lipidlar.
Bu guruhga fosfolipidlar, glyukozidolipidlar, 
lipoproteidlar kabi birikmalar kiradi.
Murakkab lipidlar o’z tarkibida yog’ 
kislotalar va glitserin (yoki uzun zanjirli bir atomli spirt)dan tashqari fosfat kislota 
va azotli asos hamda boshqa kuchli qutblangan guruhlarni saqlashi mumkin.
Tsiklik lipidlar. 
Bu guruhga quyidagilar kiradi: 
-
Alitsiklik yuqori molekulyar kislotalarning glitserinli efirlari 
-
Alitsiklik spirtlar yoki sterinlar (sterollar) va ularning yuqori molekulyar 
alifatik yog` kislotalari bilan hosil qilgan efirlari. 
Tirik organizmlarda lipidlar erkin va bog`langan holda, oqsillar bilan 
kompleks birikma hosil qilgan holda: lipoproteidlar va proteolipidlar holida 
bo`ladi. Lipidlarning biokimyoviy va fiziologik funktsiyalari juda xilma-xil bo`lib, 
hali to`la o`rganilmagan
2.1.1. Yog’ kislotalarining gomologik qatori.
To’yingan va to’yinmagan yog’ kislotalari 
 
Gomologik qator (yunoncha öμοιος μοιος "xuddi shu", "xuddi shunday" + 

---

82 
λογος "so'z", "qonun") - bir xil strukturali turga mansub bir qator kimyoviy 
birikmalardir (masalan, alkanlar yoki alifatik karbon kislotalari- yog' kislotalari). 
Ular bir-biridan “gomologik farq” deb ataladigan tarkibi bo’yicha miqdoriy (con) 
jihatdangina o’zgaradigan va takrorlanuvchi struktura birliklari bilan farq qiladi.
Gomologlar bir xil gomologik qatordagi moddalardir. Ular o'xshash 
kimyoviy xossalar va muntazam ravishda (ma’lum qonuniyatlar asosida) 
o'zgaradigan fizikaviy xususiyatlar namoyon etishadi. 
Yog’ kislotalaridan to’yingan (alkan kislotalari), to’yinmagan (alken 
kislotalari), o’ta to’yinmagan (alkenpolien kislotalari), tarkibida uchbog’i bo’lgan 
(alkin kislotalari), dikarbon va alitsiklik kislotalarning alohida gomologik qatorlari 
mavjud. 
Lipidlar va yog`larning asosiy qismini alifatik yog` kislotalari tashkil etadi. 
Ba`zi bir tropik o`simliklarning urug`i va mevalaridan ajratib olinadigan yog`lar 
tarkibida alitsiklik yog` kislotalari borligi ham aniqlangan. Ammo bu hol juda kam 
kuzatiladi.