I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

2.5.2.2. Yog’ kislotalari efirlarining hosil bo’lishi
Yog’ kislotalari efirlarining hosil bo’lishini umumiy ko’rinishda quyidagicha 
tasvirlash mumkin:
Eterifikatsiya reaktsiyasi muvozanatlidir. O'rnatilgan muvozanatning holati 
kislotalar va spirtlarning individual xususiyatlariga va ularning nisbiy miqdorlariga 
bog'liq. 
Eterifikatsiya darajasi ma'lum darajada ushbu reaktsiyaning tezlatgichlari 
bo'lgan vodorod ionlari kontsentratsiyasiga mutanosibdir (proportsionaldir). 

---

137 
Yog’ 
kislotalari 
efirlarining 
bosqichma-bosqich 
hosil
bo’lishini quyidagicha tasvirlash mumkin: 
Eterifikatsiya reaktsiyasi nukleofil almashinuv mexanizmi bo'yicha amalga 
oshadi. Nukleofil reagent - bu spirt, ajratib chiqariladigan guruh esa suvdir. 
Dastlab, karbonil guruhining kislorodini protonlash karbonilning uglerod 
atomi bo'yicha musbat zaryadga ega bo’lgan oniy kationining hosil bo'lishi sodir 
bo'ladi (I); so’ngra unga nukleofil - spirt birikib kompleks hosil qiladi (II), bu 
kompleks parchalanib, suv va murakkab efir kationi hosil bo’ladi (III), bu kation 
esa o’z navbatida protonini ajratib chiqarib murakkab efir molekulasini hosil 
qiladi. 
Yuqorida keltirilgan reaktsiya mexanizmidan kelib chiqadiki, alken kislotalari 
bilan eterifikatsiya alkan kislotalari bilan bo’ladiganidan ko’ra sekinroq kechadi. 
Bu alken zanjirining katta musbat induksion ta'siri (+1) bilan izohlanadi. Bundan 
tashqari, karboksil guruhiga qo'shbog’lar qanchalik yaqin bo'lsa, indüksiyon ta'sir 
ham shunchalik kuchayadi va reaktsiya tezligi sekinlashadi. 
Shuningdek, alkan zanjirining ijobiy ta'siri kislotaning molekulyar og'irligi 
ortishi bilan eterifikatsiya tezligining pasayishi orqali izohlanadi. 
Yog' 
kislotalarining 
efirlari 
spirtlarning 
angidridlar 
yoki 
kislota 
xlorangidridlari bilan o'zaro ta'siri natijasida olinishi mumkin. 

---

138 
Yog 'kislotalarining metilli va etilli efirlari qaynash harorati kislotalarning 
o'zlarinikiga nisbatan pastdir. Erkin kislotalardan farqli o'laroq, ularning efirlari 
azeotroplarni hosil qilmasdan qaynaydi. Shuning uchun yog' kislotalarining 
aralashmalarini ajratish uchun odatda ularning metilli efirlarini fraktsion distillash 
qo’llaniladi. Bunda yuqori molekulyar yog 'kislotalari mavjud bo’lsa agar 
distillash vakuumda o'tkaziladi. 
Natriy metallining yog 'kislotalari efirlariga ta'siri natijasida ular quyidagi 
sxema bo'yicha spirtlarning ikkita tegishli alkogolyatini hosil qiladi: 
Reaktsiya efirni aksariyat hollarda metil yoki etil spirtlari bilan qizdirish 
orqali amalga oshadi. 
Reaktsiya tugagandan so'ng hosil bo'lgan alkogolyatlarning parchalanishi 
uchun suv bilan ishlov beriladi: 
RCH
2
ONa + R
1
ONa + 2H
2
O → RCH
2
OH + R
1
OH +2NaOH 
Usulning qiziq tomoni shundaki, qo’shbog’lar vodorod bilan to'yinmaydi va 
to'yinmagan kislotalarning efirlaridan tegishli to'yinmagan yog' spirtlari olinadi.