I. A. Karimov raqobashing bozor iqtisodiyotidagi ahamiyatini qo'rsatib, «Raqobat bo'lmasa, bozor iqtisodiyotini barpo etib bo'lmaydi. Raqobat bozorning asosiy sharti, aytish mumkinki, uning qonunidir»

4.O’zbekistonda monopol korxonalar faoliyati
Dvlat ulushi yuqori darajadagi korxonalar¹⁴. 4-jadval

3	Nomi	Hudud	ИНН
11	"O'ZTRANSGAZ" aksiyadorlik jamiyati	Тошкент шаҳри	200626188
22	"Ургенчтрансгаз" УК	Қорақалпоғистон Республикаси	200407848
33	«O`ZBEKENERGO» АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТИ	Тошкент шаҳри	201052490
44	“Ўзбекгидроэнерго” акциядорлик жамияти	Тошкент шаҳри	201962729
55	«MAXSUSENERGOGAZ» АЖ	Тошкент шаҳри	200523522
6	"Ўзбекистон темир йўллари" АЖ	Тошкент шаҳри	203530741
7	«O`ZBEKISTON POCHTASI» акциядорлик жамияти	Қорақалпоғистон Республикаси	200833833
8	«TUYAMO`YIN-NUKUS» mintaqalararo suv quvuridan foydalanish boshqarmasi ДУК	Хоразм вилояти	200357143
9	«TUYAMO`YIN-URGANCH» минтакалараро сув кувуридан фойдаланиш бошкармаси ДУК	Бухоро вилояти	201733481
10	«DAMXO`JA MINTAQALARARO SUV QUVURIDAN FOYDALANISH BOSHQARMASI» ДУК	Тошкент вилояти	200356026
11	«TOSHKENT VILOYATI CHIMGAN-CHORBOG` REKREATSION XUDUDI MINTAQALARARO SUV QUVURLARIDAN FOYDALANISH BOSHQARMASI»`TOSHKENT VILOYATI CHIMGAN-CHORBOG` REKREATSION XUDUDI MINTAQALARARO SUV QUVURLARIDAN FOYDALANISH BOSHQARMASI» ДУК	Тошкент шаҳри	203732506
12	"O'ZAERONAVIGATSIYA" davlat unitar korxonasi	Қорақалпоғистон Республикаси	201052000
13	«AJ O`ZBEKISTON TEMIR YO`LLARI QO`NG`IROT MINTAQAVIY TEMIR YO`L UZELI» УК	Қорақалпоғистон Республикаси	200365030
14	«КОММУНАЛЫК ЫССЫЛЫК ОРАЙЫ» АКЦИОНЕРЛИК ЖАМИЙЕТИ	Қорақалпоғистон Республикаси	200356026
15	«TAXIATOSH ISSIQLIK TARMOQLARI» МЧЖ	Қорақалпоғистон Республикаси	205200708
16	«NUKUS XALHARO AEROPORTI» Давлат унитар корхонаси	Қорақалпоғистон Республикаси	200949158
17	“Андижоннефт” акциядорлик жамияти	Андижон вилояти	200244506
18	"ISSIQLIK MANBAI" Давлат унитар корхонаси	Андижон вилояти	200239700
19	"ANDIJON BIOKIMYO ZAVODI" АЖ	Андижон вилояти	200240495
20	Андижон вилоят «SUVOQAVA» ДУК	Андижон вилояти	200230760

5 - jadval¹⁵

21	АНДИЖОН "АЭРОПОРТ" ДУК	Андижон вилояти	200241011
22	«BUXORO MINTAQAVIY TEMIR YO`L UZELI» УК	Бухоро вилояти	204293127
23	«Buxoro Viloyati Issiqlik Manbai» УК	Бухоро вилояти	201429115
24	«BUXOROENERGOMARKA Z» АКЦИОНЕРЛИК ЖАМИЯТИ	Бухоро вилояти	201430639
25	Магистарл газ қувурлари бошқармаси	Бухоро вилояти	200976473
26	БУХОРО ВИЛОЯТ «SUVOQAVA» ДАВЛАТ УНИТАР КОРХОНАСИ	Бухоро вилояти	201513859
27	«BUXORO NEFTNI QAYTA ISHLASH ZAVODI» МЧЖ	Бухоро вилояти	202080378
28	Жиззах вилояти «ИССИКЛИК МАНБАИ» ДАВЛАТ УНИТАР КОРХОНАСИ	Жиззах вилояти	201672979
29	ДАШТОБОД ТЕМИР ЙУЛ УЧАСТКАСИ МАЪСУЛИЯТИ ЧЕКЛАНГАН ЖАМИЯТ	Жиззах вилояти	204298705
30	Жиззах вилояти «SUVOQAVA» ДУК	Жиззах вилояти	200345016
31	Жиззах вилояти Минтакалароро сув қувирларидан фойдаланиш бошқармаси	Жиззах вилояти	206810010
32	"МУБОРАК НЕФТГАЗ" МАЪСУЛИЯТИ ЧЕКЛАНГАН ЖАМИЯТ	Қашқадарё вилояти	200697662
33	ҚАРШИ МИНТАҚАВИЙ ТЕМИРЙУЛ УЗЕЛИ ШУЪБА КОРХОНАСИ	Қашқадарё вилояти	204301527
34	ҚАШҚАДАРЁ ИССИҚЛИК МАНБАИ ДАВЛАТ УНИТАР КОРХОНАСИ	Қашқадарё вилояти	200671410
35	Қашқадарё « VILOYAT SUVOQOVA» ДУК	Қашқадарё вилояти	204737079
36	«MUBORAKNEFTGAZ» ma`suliyati cheklangan jamiyati tarkibidagi «MUBORAKNEFTGAZ-SUVTA`MINOT» УК	Қашқадарё вилояти	204770578
37	«ТАЛИМАРЖОН ИССИКЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ» УНИТАР КОРХОНАСИ	Қашқадарё вилояти	201284979
38	"ҚАРШИ АЭРОПОРТИ" ДАВЛАТ УНИТАР КОРХОНАСИ	Қашқадарё вилояти	201343184
39	«AVTOTRANSSTROYMEXANIZATSIYA» АЖ	Навоий вилояти	300058053
40	"QIZILQUMSEMENT" aksiyadorlik jamiyati	Навоий вилояти	200002878
61	Surxondaryo viloyat «ISSIQLIK MANBAI» ИЧБ	Сурхондарё вилояти	200475266
62	“Жарқўрғоннефтниқайтаишлаш” Ўзбекистон-Россия қўшма корхонаси	Сурхондарё вилояти	204917978
63	“Жарқўрғон қурилиш конструкциялари” МЧЖ	Сурхондарё вилояти	200486656
64	Сурхондарё вилоят "Сувоқава" Давлат унитар корхонаси	Сурхондарё вилояти	206310371
65	«SURXONOZIQOVQATSANOATI» АЖ	Сурхондарё вилояти	200479996
66	Термиз шахар ДП "Темир йул сув хужалиги" шуъба корхонаси	Сурхондарё вилояти	204828653
67	«TERMIZ XALQARO AEROPORTI» ДУК	Сурхондарё вилояти	200473514
68	СИРДАРЕ ВИЛОЯТ «ИССИКЛИКЛИК МАНБАИ» ИШЛАБ ЧИКАРИШ БОШКАРМАСИ	Сирдарё вилояти	200323154
69	«YANGIYER-KARVON-SERVIS» МАСЪУЛИЯТИ ЧЕКЛАНГАН ЖАМИТЯИ	Сирдарё вилояти	302195104
70	Сирдарё вилоят "Сувоқава" Давлат унитар корхонаси	Сирдарё вилояти	200322842
71	"SIRDARYO ISSIQLIK ELEKTR STANSIYASI" АЖ	Сирдарё вилояти	201169179
72	"CHIRCHIQQISHMASH" АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТИ	Тошкент вилояти	200941493
73	"YANGIYO'L YOG'-MOY" АЖ	Тошкент вилояти	200466854
74	"Tibtehnika biznes servis" масъулияти чекланган жамияти	Тошкент вилояти	301094928
75	"OLMALIQ KON-METALLURGIYA KOMBINATI" АЖ	Тошкент вилояти	202328794
76	Тошкент вилояти "Иссиқлик манбаи" ишлаб чиқариш бошқармаси	Тошкент вилояти	201077848
77	"OLMALIQ ISSIQLIK MANBAI" ДК	Тошкент вилояти	207157656
78	"Ангрен иссиклик энергияси" давлат унитар корхонаси	Тошкент вилояти	200595932
79	"Чирчиқ иссиқлик энергияси" ишлаб чиқариш корхонаси	Тошкент вилояти	206982494
80	Ангрен шаҳар "Коммунал хизмат кўрсатиш" давлат корхонаси	Тошкент вилояти	203846600
81	"Istimtur" масъулияти чекланган жамияти	Тошкент вилояти	204611995
82	“Ўзметкомбинат” акциядорлик жамияти (Ҳудуд)	Тошкент вилояти	200460222
83	"Қибрай иссиқлик энергияси" давлат унитар корхонаси	Тошкент вилояти	302078201
84	«BOIKIMYO» АЖ	Тошкент вилояти	200468069
85	"Ўзтемирйўлйўловчи" очиқ акциядорлик жамияти	Тошкент вилояти	202472894
86	«OHANGARONSEMENT» АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТИ	Тошкент вилояти	200463344
87	«Лаззат ҚИЧАЖ» акциядорлик жамияти	Тошкент вилояти	200466847
88	"Lokomotivnaya Slujba Turkiston" масъулияти чекланган жамияти	Тошкент вилояти	301498344
89	Тошкент вилоят "Сувоқава" Давлат унитар корхонаси	Тошкент вилояти	201577953
90	"Товоқсой сув" масъулияти чекланган жамияти	Тошкент вилояти	301081445
91	"Мусаффо оби ҳаёт" масъулияти чекланган жамияти	Тошкент вилояти	300472766
92	"EYVALEK MAXSUS TEMIR BETON" АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТИ	Тошкент вилояти	200608454
93	"Тўқберди" кичик корхонаси	Тошкент вилояти	204206723
94	BOTANIKA SANATORIYSI МАСЪУЛИЯТИ ЧЕКЛАНГАН ЖАМИЯТИ	Тошкент вилояти	200607281
95	"Янги Ангрен ИЭС" очиқ акциядорлик жамияти	Тошкент вилояти	200595838
96	"Ўзбекистон" масъулияти чекланган жамияти	Тошкент вилояти	200565099
97	"Қўқон минтақавий темир йўл ухели" Қўқон электр таъиноти масофаси	Фарғона вилояти	200128070
98	Вилоят "Иссиқлик манбаи" ишлаб чиқариш бошқармаси	Фарғона вилояти	200145312
99	Қўқон "Иссиқлик манбаи" ишлаб чиқариш корхонаси	Фарғона вилояти	200126841
100	Киргули "Иссиқлик манбаи" МЧЖ	Фарғона вилояти	205815914
101	"Кўқон Энергомарказ" МЧЖ	Фарғона вилояти	201081947
102	Қува "Иссиқлик манбаи" ишлаб чиқариш корхонаси	Фарғона вилояти	205510947
103	Кувасой ГРЭС шўъба ^16корхонаси	Фарғона вилояти	204668275
104	Қўқон иссиқлик энерго МЧЖ	Фарғона вилояти	301620145
105	Фарғона филоят "Сувоқава" Давлат унитар корхонаси	Фарғона вилояти	200144908
106	ФАРГОНА ХАЛКАРО АЭРОПОРТИ ДУК	Фарғона вилояти	200145383
107	“Фарғона нефтни қайта ишлаш заводи” ШУК	Фарғона вилояти	200202099
108	«Хоразм иссиқлик манбаи» ДУК	Хоразм вилояти	200408925
109	"Хоразм Оби-Ҳаёт" МЧЖ	Хоразм вилояти	202271701
110	"Темир йул суви" МЧЖ	Хоразм вилояти	202342629
111	"Урганч ҳалқаро аэропорти" ДУК	Хоразм вилояти	200414508
112	«TOSHISSIQQUVVATI» УК	Тошкент шаҳри	200899030
113	«TOSHKENT TEMIR YO`L MUHANDISLARI INSTITUTI»	Тошкент шаҳри	201052998
114	«QOYLIQ ASFALT-BETON ZAVODI» МЧЖ	Тошкент шаҳри	200547365
115	«QO`YLIQ KO`PRIKLAR TEMIRBETON QURILMALAR TAJRIBA ZAVODI» Унитар Корхонаси	Тошкент шаҳри	200836188
116	"TOSHKENT MINTAQAVIY TEMIR YO`L UZELI" SHO`BA KORXONASI	Тошкент шаҳри	204291478
117	«ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT XALQARO AEROPORTI» davlat unitar korxonasi	Тошкент шаҳри	200640719
118	«4-Автобус саройи» МЧЖ	Тошкент шаҳри	200640694
119	«TOSHKENT MEXANIKA ZAVODI» AJ	Тошкент шаҳри	200837470
120	«MURUVVAT TEKS» МЧЖ	Тошкент шаҳри	205545562
121	«UZKABEL» АЖ ҚК	Тошкент шаҳри	200542182
122	«ZENIT» МЧЖ	Тошкент шаҳри	201121373^17
123	«FAYZ» МЧЖ ҚК	Тошкент шаҳри	200640590
124	«UZBEKISTON POCHTASI» АЖнинг «XALQARO POCHTAMР» филиали	Тошкент шаҳри	201052508
125	Ремонтно-строительное эксплуатационное управление поселка Улугбек	Тошкент шаҳри	20523546
126	«ROTOR» УК	Тошкент шаҳри	200845138
127	«TOSHKENTDONMAHSULOTLARI» АКЦИОНЕРЛИК ЖАМИЯТИ	Тошкент шаҳри	200547706
128	O`RPD UY-JOY KOMMUNAL VA MEXMONXONALAR XO`JALIGI BOSHQARMASI	Тошкент шаҳри	200542111
129	«TOSHKENT ISSIQLIK MARKAZI» ДУК	Тошкент шаҳри	200524323
130	«TOSHKENTIKKILAMCHIQORAMETALL» МЧЖ	Тошкент шаҳри	200648484
131	«PODEMNIK» АЖ	Тошкент шаҳри	200547509
132	«ROAD SILVER SILK» МЧЖ (TOSH-ROSS-TEXTIL МЧЖ)	Тошкент шаҳри	300343245
133	«UZAGROTASHSERVICE» МЧЖ (`ALBION» МЧЖ)	Тошкент шаҳри	301554909
134	«O`ZELEKTROAPPARAT-ELEKTROSHELD» АЖ	Тошкент шаҳри	201052167
135	«TOSHKENT DEVOR PANELLARI ZAVODI» МЧЖ	Тошкент шаҳри	301002494
136	«SOUTH-WEST TERMINAL» МЧЖ	Тошкент шаҳри	206937754
137	«ATM LOGISTIK» МЧЖ	Тошкент шаҳри	206496362
138	«SUVSOZ» ДУК	Тошкент шаҳри	201052713
139	«TOSHKENT SUV TA`MINOTI» УК	Тошкент шаҳри	204579236
140	«ROSINFORMSERVIS» ШК	Тошкент шаҳри	206725908

2018 yilda O‘zbekistonda tabiiy monopoliyalar davlat reyestriga kiritilgan tabiiy monopoliya sub'yektlari soni 10 mahsulot turlari bo‘yicha 140 tani tashkil etganligi borasida davlat monopoliyaga qarshi kurashish qo’mitasi rasmiy ma’lum qilgan.Ushbu berilgan ma’lumotlarga ko’ra, jismoniy va yuridik shaxslardan tushgan 406 ta murojaat ko‘rib chiqilgan, natijada asossiz hisoblangan 1,4 mlrd. so‘m qayta hisob-kitob qilingan.Monopolist korxonalar davlat reyestrida 2019 yilning 1 yanvar holatiga ko’ra 94 ta xo‘jalik sub'yekti 90 ta mahsulot (ish, xizmat) turlari bo‘yicha turganligi ta’kidlab o’tilgan.Berilgan hisobot davrida jami bo‘lib 23 ta tovar va moliya bozorlari o‘rganilganligi va nohalol raqobat masalalari bo‘yicha 121 ta murojaat kelib tushganligi shundan 70 tasi bo‘yicha raqobat to‘g‘risidagi qonunchilik buzilishi holatlari yuzasidan ish qo‘zg‘atilganligi, shundan 51 tasi rad etilganligi, 7 tasi esa sudlarda ko‘rib chiqilyotganligi aytib o’tilgan.Xo‘jalik sub'yektining 35% dan ortiq aksiyasi va 50% dan ortiq ulushini sotib olish uchun berilgan 176 ta murojaat va xo‘jalik sub'yektlarini birlashtirish, qo‘shib olish va qo‘shilib ketishi bo‘yicha 52 ta murojaat ko‘rib chiqilganligi aytib o’tilgan.Qo‘mitaga jami 3030 murojaatlar kelib tushgan, shundan 2156 – yozma, 874 – ishonch telefoni orqali. Murojaatlarni ko‘rib chiqish natijasida jami 764,6 mln. so‘m qayta hisob kitob qilinganligi, shundan 571,9 mln. so‘m – yozma murojaatlar bo‘yicha, 192,7 mln. so‘m – ishonch telefoni orqali tushgan murojaatlar bo‘yicha ko’rib chiqilganligi aytib o’tilgan. Bundan tashqari O‘zbekistonda monopolist-korxonalar soni so‘nggi besh yil ichida ikki barobardan ko‘proqqa qisqarganligi haqida ham xabar berilgan. Bu haqda Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi tomonidan tashkil etilgan «Konkurensiya 4.0» muhokamalar platformasi vaqtida ma'lum qilingan bo’lib, yanvar oyida tashkil etilgan qo‘mita rahbariyati a'zolarining jamoatchilik va biznes vakillari bilan ilk uchrashuvi 2019-2023 yillarda tovar va moliya bozorlarida raqobatni rivojlantirish strategiyasi muhokamasiga bag‘ishlangan edi. Qayd etilishicha, bugungi kunda tovar va moliya bozorlarida davlat kompaniyalari dominantlik qilmoqda. Monopoliyalarning 90 foizini davlat ulushi bor yoki davlat nazoratidagi kompaniyalar tashkil qiladi. Ta'kidlanishicha, davlat kompaniyalari davlat unitar korxonasi va sho‘ba korxonasi shaklida o‘z quyi tuzilmalarini tashkil etishmoqda va bu tuzilmalar xususiy kompaniyalar faoliyatining o‘rnini bosishi va bozorni bo‘lishda qatnashishga urinishi tez-tez kuzatilmoqda, bu esa budjet nazoratidan chiqib ketish instrumenti hamdir. Hozirda bunday kompaniyalar soni 1,4 mingdan ko‘proqni tashkil etishi ta’kidlab o’tilgan..Shu bilan birga, davlatning moliyaviy bozorlar va kapital bozoridagi (birja, markaziy depozitariy, banklar) vakolatlari va ishtiroki ko‘lami ham yuqoriligicha qolmoqda, bu esa manfaatlar ziddiyatini avj oldirib, tijoriy bozor mexanizmlarining rivojlanishiga to‘siq bo‘lyotganligi e’tirof etilgan edi. Misol uchun, fond birjasida qimmatli qog‘ozlar savdosi yuzasidan hisob-raqamlarga xizmat ko‘rsatishda O‘zbekiston Milliy banki monopoliyasi o‘rnatilgan.
Umuman, bank sektorining 83 foizi davlat ishtiroki bilan faoliyat yuritmoqda. Taklif etilayotgan strategiyaga muvofiq, 2023 yilga qadar davlatning bank sektoridagi ishtirokini 50 foizgacha pasaytirish ko‘zda tutilmoqda.
Rasmiy ma'lumotlarga ko‘ra, hozir O‘zbekistonda tabiiy monopoliya sub'yektlari bilan qo‘shib hisoblaganda 236ta monopolist-korxona mavjud va Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi ularning sonini keyingi to‘rt yilda 25 foizga qisqartirishni taklif etmoqda. Shuningdek, shu muddat ichida hozir ishlab turgan 1414ta davlat unitar korxonalari sonini 700taga kamaytirish rejalashtirilgan.
Bundan tashqari, 2023 yilga qadar monopol mahsulot va xizmatlarning YaIMdagi solishtirma hajmini 7 foizgacha kamaytirish, kichik biznesning YaIMdagi ulushini 3 foizga oshirish (54,9dan 57,9ga) mo‘ljallangan.
Antimonopoliya qo‘mitasi tomonidan ishlab chiqilgan strategiya loyihasi bilan normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portaliga ham joylishtirilganligi ham etirof etib o’tilgan berilgan xabarda. Muhokama esa joriy yilning 22 mart kuniga qadar davom etishi haqida ham malumotlar berib o’tilgan. Ushbu ma’lumotlarga tayangan holda, shuni ayta olamizki hozirgi kunda monopol mavqda o’z faoliyatini olib borayotgan korxonalarning deyarli 90% davlat ulushi mavjud bo’lgan korxonalar ekanligi yaqqol namoyon bo’ladi. Buni yuqoridagi jadvalimiz ham tastiqlaydi. Bu korxonalar asosan o’z faoliyatlarini energetika, yuk tashish transportlari va havo yo’llari bilan bog’liq sohalarda ko’proq ekanligini ko’rishimiz mumkin.