I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

 

O`rtacha ovoz beruvchi qirol 

 

Arrovning  teoremasiga  qaramasdan,  ovoz  berish  ko`pchilik  jamiyatlarda  o`z 

yurtboshini  tanlashda,  muhim  qonunlarni  qabul  qilishda  ishlatiladi.  Hukumatnin 

o`rganib  chiqishdagi  keying  qadam,  bu  hukumatni  ko`pchilik  boshqaruvini 

ishlashini  ko`rib  chiqishdir.  Demokratik  jamiyatda,  qonunlarni  kim  qabul  qiladi? 

Ba’zi hollarda demokratik boshqaruv bu savolga juda oddiy javob beradi.  

---

 

166 

Faraz  qiling,  jamiyat  armiyaga  yoki  parklarga  o`xshash,  ijtimoiy  ishga  pul 

ajratishga qaror qildi. Har bir ovoz beruvchi o`ziga yarasha mablag’i mavjud va u 

natijalar  orasidan  o`ziga  eng  maqul  bo`lgan  natijani  tanlaydi.  Va  shu  tariqa,  biz 

ovoz  beruvchilarni  katta  mablag’  ajratuvchilar  va  kam  mablag’  ajratuvchilarga 

bo`lsak bo`ladi. Pastdagi kalonnalarga nazar tashlang. Unda 100 ovoz beruvchilar, 

0  dan  20  milliard  orasida  mablag’  ajrata  olishi  tasvirlangan.  Berilgan  afzalliklar 

bo`yicha demokratiya qanday natijani ko`rsatadi? 

Mashxur  tadqiqot  natijasi  O`rta  ovoz  beruvchi  teoremasiga  asosan, 

chiqariladigan qonunlarni asosiy qismi aynan shu mablag’ ajratuvchilarning  o`rta 

mablag’  ajratadigan  ovoz  beruchilarga  tegishli  bo`ladi.  O`rta  ovoz  beruchi 

taqsimotning  qoq  o`rtasida  joylashgan  bo`lishadi.  Olgan  misolimizda,  taqsimotni 

oxiridan  yoki  boshidan  50  ta  ovoz  beruvchini  sanab  ko`ring,  va  siz  ularni  10 

milliard  dollar  ajratishayotganini  ko`rasiz.  Aksincha,  taqsimotni  hisoblab  chiqsak 

o`rta  arifmetik  qiymati  9  milliard  dollarga  tengligini  va  taqsimotda  eng  ko`p 

uchraydigan ovoz beruvchilar turi 15 milliard dollarlik ovoz beruvchilardir. 

O`rta ovoz beruvchi ustunlikga ega, chunki ular ustunlikga egalik qilishni ikki 

tomonli poygasini yutishadi. Misolimizda, ikki xil odamlar mavjud: 1) 10 mlrd dan 

ortiq mablag’lilar va 10mlrd dan kamini hohlovchilar. Agar kimdir 10 mlrd o`rniga 

8mlrdni  tanlasa,  qolgan  10mlrd  dan  ortiq  bermoqchi  bo`lganlar  10mlrd  ga 

tushishadi  va  o`rta  ovoz  beruvchi  bo`ladi.  2)  Aksincha  kimdir  12  mlrdni  taklif 

qilsa,  qolgan  10  mlrddan  kam  bermoqchi  bo`lganlar  10  mlrdga  ko`tarilishadi. 

Bularning ikkisida ham ko`rib chiqganimizday o`rta ovoz beruvchilar ko`pchilikni 

tashkil qilishadi. 

 

---

 

167 

 

 

Kondorset  ovoz  berish  paradoksi  haqida  o`ylayotgan  bo`lsangiz,  yuqoridagi 

holatda har bir odam bir paytda qatorda o`zining ajrata oladigan mablag’iga ega, va 

bu paradoksni keltirib chiqarmaydi. O`rta ovoz beruvchining eng yoqtirgan natijasi 

qolganlarnikidan ustun. 

Bu  teoremani  bir  tomoni  mavjuddir.  Masalan,    hukumatda  ikkita    siyosiy  

partiya  o`rta  ovoz  beruvchilarni ular tomondagi sonini ko`paytirishga intilganida 

sodir bo`ladi.  Demokratik partiya  va  Respublikachilar partiyasi  misolida  oladigan 

bo`lsak,  Demokratlar  15  mlrd  liklar  tarafdori  bo`lib  chiqdi,  Respublikachilar  10 

mlrd  liklarni  tarafdori  bo`lib  chiqdi.  Yuqorida  ko`rganimizday  o`rta  ovoz 

beruvchilar (10mlrd) ko`pchilikni tashkil qilishdi, va Demokratlar o`zining 15 mlrd 

ni  10  mlrdga  tushiradi.  Hayotda  ham  huddi  shunday,  siyosiy  partiyalar  o`rtahol 

aholini tarafini olishga harakat qilishadi. 

Yana  bir  holar  mavjuddir.  Unda,  ovoz  beruvchilarni  ikki  xili  mavjud. 

Masalan,  pulni  park  qurishga  sarflashni  hohlovchilar  40%,  va  pulni  umuman 

sarflanishini hohlamaganlar 60%. Bu holatda, o`rta ovoz beruvchilar mavjud emas. 

Demokratiyada  ham  shunday,  kompramisga  kelish  o`rniga,  ko`pchilik  qoidasi 

qollaniladi va o`rta ovoz beruvchilar har doimgiday o`zi istaganiga erishishadi.