I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Keys stadi hayot qiymati qancha? 

Tasavvur  qiling,  siz  xalq  deputatlari  mahalliy  kengashga  a’zo  sifatida 

saylandingiz.  Shahar  injeneri  yoningizga  shunday  bir  taklif  bilan  keldi:  shahar 

10 000 so`m sarflab, hozirda faqat STOP belgisi qo`yilgan markaziy ko`chadagi 

chorrahada  svetofor    o`rnatishi  va  uni  keyinchalik  boshqarishi  mumkin. 

Svetoforning  ustun  jihati  -    harakat  havfsizligi  oshiriladi.  Injenerni  ilgarigi 

shunga  o`xshash  chorrahalardagi  loyihalar  tahlili  asosidagi  bahosiga  ko`ra 

svetofor  faoliya  muddati  davomida  o`lim  bilan  tugaydigan  yo`l-harakati 

hodisalari  darajasini  1,6  foizdan  1.1  foizgacha  tushiradi.  Siz  bunga  mablag` 

sarflaysizmi? 

---

 

412 

Ushbu  savolga  javob  topish  uchun  siz  harajatlar  va  daromadlar  tahliliga 

murojaat  etishingizga  to`ri  keladi.  Biroq  siz  darhol  o`ziga  xos  qarshilikka  duch 

kelasiz:  agar  siz  foydalilik  darajasini  hisoblamoqchi  bo`lsangiz,  harajatlar  va 

daromadlar  bir  xil  kattaliklarda  (o`lchovlarda)  hsoblanishi  lozim.  Qiymat  pul 

birligida  (so`mda)  o`lchanadi,  biroq  svetofor  keladigan  foyda  inson  hayotini 

saqlab  qolish  pul  birligida  o`lchanmaydi.  Qabul  qilinishi  lozim  bo`lgan  qarorni 

aniqlash  uchun  siz  so`mni  inson  hayotidagi  o`lchamini  aniqlashingiz  zarur 

bo`ladi. 

Dastavval  siz  inson  hayoti  bebaho  deb  o`ylashni  hohlashingiz  mumkin, 

qolaversa  siz  o`zingizni  yoki  biror  bir  sevimli  kishingizni  hayoti  uchun    o`z 

hohishingiz  bilan  sarflashingiz  mumkin  bo`lgan  pulning  qiymati  yo`q.  Bu 

shundan dalolat beraDilshodi, inson hayoti pulda (so`mda) qiymatga ega emas. 

Biroq bu javob harajatlar va daromadlar tahlili uchun o`ta mavhumdir. Agar 

biz rostdan ham inson hayoti uchun cheksiz qiymatliklarni sarflamoqchi bo`lsak, 

u  holda  har  bir  ko`cha  burchagida  svetor  o`rnatib  chiqishimiz  va  barcha  yangi 

yirik 

yuk 

avtomashinalariga 

eng 

so`nggi 

havfsizlik 

funktsiyalarini 

joylashtirishimiz lozim bo`ladi. 

Ustiga ustak, svetoforlar har bir burchakda emas va kishilar ko`p holatlarda 

havfsizlik yostiqchasi yoki tormoz tizimini bloklanishiga qarshi mexanizmga ega 

bo`lmagan,  qimmat  bo`lmagan  avtomobillarga  haq  to`lashni  afzal  ko`rishadi. 

Ommaviy  mahsulotlar  yoki  xususiy  mahsulotlar  to`g`risidagi  har  ikki  qarorda 

ham  ko`proq  iqtisod  qilish  maqsadida  hayotimiz  bilan  tavakkal  qilishga  tayyor 

bo`lamiz. 

Inson  hayoti  so`mdagi  ekvivalentga  ega  emas  degan  qarorni  qabul 

qilgandan so`ng qanday qilib bu qiymatni aniqlab olishimiz mumkin? 

O`lim  to`g`risida  da’vo  qilgan  taraf  harajatlarini  qoplab  berish  maqsadida 

“agar  vafot  etgan  shaxs  tirik  bo`lganda  qancha  mablag`  ishlab  topishi 

mumkinligini aniqlash” usuli sudlar tomonidan qo`llanilib kelinadi. Iqtisodchilar 

bu  usulni ko`p  holatlarda  tanqid  qilishadi,  sababi  bu  usul hayotni  yo`qotishning 

 

boshqa  qiymatliklarini  e’tiborga  olmaydi.  Shunday  qilib,  bu  usul  g`alati 

---

 

413 

ko`rsastkichni  o`zida  aks  ettiradi,  go`yoki  nogiron  yoki  pensionerning  hayoti 

hech qanday qiymatga ega emasdek. 

Inson  hayotini  baholashning  eng  yaxshi  usuli  bu  –  inson  o`z  hayotini 

yo`qotish  uchun  mavjud  bo`lgan  tavakkalchilik  va  bunga  to`lanishi  lozim 

bo`lgan haq miqdorini bilishdir. O`lish tavakkalchiligi, masalan, ish joyiga qarab 

baholanadi.  Osmono`par  binolardagi  quruvchilar  o`z  ish  joylarida  ofis 

ishchilariga  qaraganda  ko`proq  tavakkalchilikka  duch  keladilar.  Iqtisodchilar 

ko`proq  va  kamroq  tavakkalchililik  darajasiga,  ta’lim  sifatiga,  tajribaga  va 

boshqa  ish  haqini  belgilab  beruvchi  faktorlarga  qarab  kishilar  o`z  hayotlarini 

qanchaga  baholashlari  mumkinligi  haqida  ba’zi  bir  tushunchalarga  ega 

bo`lishlari  mumkin.  Ushbu  usulni  qo`llab  o`tkazilgan  tadqiqotlarga  ko`ra  inson 

hayoti qiymati 10 million so`mga baholanishi to`g`risida xulosaga kelingan. 

Endi  biz,  yuqorida  keltirib  o`tilgan  misolimizga  qaytib  shahar  injenerining 

taklifiga  munosabat  bildirishimiz  mumkin.  Svetofor  inson  haytini  saqlab  qolish 

tavakkalchiligi  darajasini  0,5  foizgagina  yaxshilaydi.  Shunday  qilib,  svetovor 

o`rnatilishidan  kutilishi  mumkin  bo`lgan  foyda  50 000  so`m  (yoki    0,005*10  

million  so`m)  ni  tashkil  etadi.  Bu  ko`rsatkich  loyiha  xarajjati  bo`lgan  10 000 

so`mdan bir muncha ko`p, demak siz loyihani tasdiqlashingiz mumkin.